تشخیص

قبل از انجام تست‌های ناباروری، پزشک سعی می‌کند عادات جنسی شما را دریابد و ممکن است برای افزایش احتمال بارداری پیشنهاداتی ارائه دهد. علت ناباروری بعضی از زوج‌ها مشخص نمی‌شود (ناباروری ناشناخته).

تست‌های ناباروری می‌توانند هزینه‌ٔ زیادی داشته باشند و در بعضی موارد، دردناک باشند. بعضی از بیمه‌ها ممکن است هزینه‌های درمان ناباروری را پشتیبانی نکنند. و در آخر، حتی بعد از تمام تست‌ها و مشاوره‌ها، باز هم تضمینی وجود ندارد که باردار شوید.

تست‌های مردان

باروری مردان مستلزم آن است که بیضه‌ها به مقدار کافی اسپرم‌های سالم تولید کنند و این اسپرم‌ها به طور مؤثری از طریق انزال، به داخل واژن انتقال پیدا کنند و به سوی تخمک حرکت نمایند. در تست‌های ناباروری مردان بررسی می‌شود که آیا در هر کدام از فرآیندهای فوق مشکلی وجود دارد یا خیر.

ممکن است معاینه‌ای کلی (شامل معاینه‌ٔ دستگاه تناسلی) روی شما انجام شود. تست‌های مخصوص ناباروری عبارت‌اند از:

• آنالیز منی. پزشکتان ممکن است یک یا تعدادی نمونهٔ منی درخواست کند. به‌طور کلی، نمونه‌ٔ منی از طریق خودارضایی یا طی رابطه‌ٔ جنسی، در محفظه‌ای تمیز ریخته می‌شود. سپس آزمایشگاه نمونه‌ٔ شما را بررسی می‌کند. در بعضی موارد، ادرار را هم به منظور بررسی وجود منی در آن آنالیز می‌کنند.
• تست هورمونی. ممکن است به منظور تعیین سطوح تستسترون و سایر هورمون‌های مردانه نیازمند انجام آزمایش خون باشید.
• تست ژنتیکی. برای اینکه مشخص شود آیا نقص‌های ژنتیکی سبب ناباروری شده‌اند یا خیر، از تست ژنتیکی استفاده می‌شود.
• بیوپسی بیضه. در موارد خاص، به منظور شناسایی ناهنجاری‌های مسبب ناباروری یا به‌دست آوردن اسپرم‌ها برای استفاده در روش‌های کمک‌باروری (مثل IVF)، از بیوپسی بیضه استفاده می‌کنند.
• عکس‌برداری. در شرایط خاص، ممکن است از رو‌ش‌های مختلف عکس‌برداری استفاده شود؛ مثلاً: MRI مغزی، سونوگرافی ترانس‌رکتال یا اسکروتال یا وازوگرافی (عکس‌برداری از مجرای دفران).
• سایر تست‌های تخصصی. در موارد نادر ممکن است تست‌های دیگری برای ارزیابی کیفیت اسپرم‌ها انجام شود؛ مثل: بررسی نمونه‌ٔ اسپرم به منظور یافتن ناهنجاری‌های DNA.

تست‌های زنان

باروری زنان، به رهاسازی تخمک‌های سالم توسط تخمدان‌هایشان بستگی دارد. مجرای تناسلی باید به تخمک اجازه دهد که در طول لوله‌ٔ رحمی (فالوپ) حرکت کند و برای لقاح، به اسپرم ملحق شود. سلول تخم بارور هم باید به رحم برود و در پوشش دیواره‌ٔ آن لانه‌گزینی کند. در تست‌های ناباروری زنان بررسی می‌شود که آیا در هر کدام از فرآیندهای فوق مشکلی وجود دارد یا خیر.

ممکن است معاینه‌ای کلی (شامل معاینه‌ٔ دستگاه تناسلی) روی شما انجام شود. تست‌های مخصوص ناباروری عبارت‌اند از:

• تست تخمک‌گذاری. برای اینکه مشخص شود آیا در بدنتان تخمک‌گذاری رخ می‌دهد یا خیر، آزمایش خونی می‌دهید تا سطح هورمون‌ها اندازه‌گیری شوند.
• رادیوگرافی رحم و لوله‌ٔ رحمی (هیستروسالپنگوگرافی). با هیستروسالپنگوگرافی وضعیت رحم و لوله‌ٔ رحمی (فالوپ) ارزیابی می‌شود و آن‌ها را از لحاظ انسداد و سایر مشکلات بررسی می‌کنند. با تزریق ماده‌‌ٔ کنتراست به رحم و عکس‌برداری از آن توسط اشعه‌ٔ ایکس، بررسی می‌کنند که آیا حفره‌ٔ رحمی طبیعی است و آیا مایع از لوله‌های رحمی (فالوپ) خارج می‌شود یا خیر.
• تست ذخیره‌ٔ تخمدانی. این تست به تعیین تعداد تخمک‌های در دسترس برای تخمک‌گذاری کمک می‌کند؛ شروع آن اغلب با یک تست هورمونی است که در دوران قاعدگی انجام می‌شود.
• سایر تست‌های هورمونی. تست‌های هورمونی دیگر به بررسی سطوح هورمون‌های تخمدانی و همچنین هورمون‌های هیپوفیزی که فرآیندهای تولیدمثلی را کنترل می‌کنند، می‌پردازند.
• عکس‌برداری. در سونوگرافی لگن، به جستجوی بیماری‌های رحمی یا تخمدانی پرداخته می‌شود. گاهی اوقات به منظور مشاهده‌ٔ جزئیاتی از داخل رحم که با سونوگرافی معمولی دیده نمی‌شود، از سونوهیستروگرافی (که به آن سونوگرافی با تزریق سالین هم گفته‌می‌شود) استفاده می‌کنند.

بر اساس وضعیت شما، در موارد نادر ممکن است تست‌های زیر هم انجام ‌شوند:

• هیستروسکوپی. بسته به علائم شما، پزشک‌ ممکن است به منظور جست‌وجو برای بیماری‌های رحمی، درخواست هیستروسکوپی دهد. در این فرآیند، یک وسیله‌ٔ باریک را که چراغی به آن متصل است، از طریق دهانه‌ٔ رحم وارد رحم می‌کنند تا ناهنجاری‌های احتمالی را مشاهده نمایند.
• لاپاروسکوپی. در این جراحی کم‌تهاجمی برشی در زیر ناف ایجاد می‌کنند تا یک وسیله‌ٔ باریک را وارد آن کنند و لوله‌های رحمی، تخمدان‌ها و رحم را بررسی نمایند. با لاپاراسکوپی ممکن است بتوان آندومتریوز، اسکارها، انسدادها یا ناهنجاری‌های لوله‌های رحمی (فالوپ) و مشکلات تخمدانی و رحمی را تشخیص داد.

پیش از یافتن علت ناباروری نیاز نیست که همه‌ٔ افراد تمام این تست‌ها یا بیشتر آن‌ها را انجام دهند. شما و پزشکتان در مورد نوع تست‌ها و زمان انجام آن‌ها تصمیم خواهید گرفت.

درمان

درمان ناباروری به عوامل زیر بستگی دارد:

• علت ایجاد ناباروری
• مدت‌زمانی که دچار ناباوری شده‌اید
• سن شما و همسرتان
• ترجیحات و اولویت‌های شخصی

بعضی از علل ناباروری قابل درمان نیستند.

در مواردی که بارداری‌های غیرارادی اتفاق نمی‌افتند، زوجین غالباً می‌توانند از طریق روش‌های کمک‌باروری بچه‌دار شوند. درمان ناباروری ممکن است شامل تعهدات قابل توجه مالی، فیزیکی، روانی و زمانی شود.

درمان مردان

درمان مشکلات جنسی کلی یا نبود اسپرم‌های سالم در مردان ممکن است شامل موارد ‌شود:

• تغییر سبک زندگی. با بهبود سبک زندگی و در پیش گرفتن رفتارهایی خاص از قبیل: کاستن از مصرف بعضی از داروها، کاهش یا حذف مواد مضر، بهبود کیفیت و زمان‌بندی روابط جنسی، ورزش منظم و بهینه‌سازی عواملی که ممکن است سبب ناباروری شوند، می‌توانید احتمال باردارشدن همسرتان را افزایش دهید.
• داروها. داروهای خاصی ممکن است تعداد اسپرم‌ها و احتمال دستیابی به یک بارداری موفق را افزایش دهند. این داروها می‌توانند عملکردهای بیضه – از جمله: کیفیت و کمیت اسپرم – را تقویت کنند.
• عمل جراحی. در بعضی شرایط، عمل جراحی ممکن است بتواند انسداد مسیر حرکت اسپرم را برطرف کرده و توانایی باروری را به فرد بازگرداند. در سایر موارد، با ترمیم واریکوسل توسط عمل جراحی ممکن است احتمال باردارشدن همسرتان را افزایش دهید.
• استخراج اسپرم‌. زمانی که فرد در انزال مشکل دارد یا اسپرمی در مایع انزالی یافت نمی‌شود، از این تکنیک برای به‌دست آوردن اسپرم‌ استفاده می‌شود. این تکنیک همچنین در روش‌های کمک‌باروری (در زمانی که کمیت یا کیفیت اسپرم‌ها پایین است) به‌کار می‌رود.

درمان زنان

بعضی از زنان برای افزایش باروری تنها به یک یا دو روش درمانی نیاز دارند؛ ولی بعضی دیگر، به چند نوع روش درمانی نیاز دارند تا بتوانند باردار شوند.

• تحریک تخمک‌گذاری با داروهای باروری. درمان اصلی در زنانی که ناباروری آن‌ها ناشی از مشکلات تخمدانی است، مصرف داروهای باروری است. این داروها باعث تخمک‌گذاری می‌‌شوند یا آن را تنظیم می‌کنند. با پزشک خود راجع به انواع داروهای باروری (و مزایا و معایب آن‌ها) صحبت کنید.
• تلقیح داخل‌رحمی (IUI). در فرآیند IUI، اسپرم‌های سالم را در نزدیکی زمان تخمک‌گذاری (رهاسازی یک تخمک یا بیشتر از تخمدان)، مستقیماً داخل رحم قرار می‌دهند. بسته به علل ناباروری، زمان‌بندی IUI می‌تواند با چرخه‌ٔ طبیعی شما یا داروهای باروری هماهنگ شود.
• عمل جراحی برای بازگردانی باروری. مشکلات رحمی از قبیل: پولیپ‌های آندومتری، سپتوم رحمی، بافت اسکار داخل‌رحمی و بعضی از فیبروئیدها را می‌توان با جراحی هیستروسکوپی معالجه کرد. برای درمان آندومتریوز، چسبندگی لگنی و فیبروئیدهای بزرگ‌تر ممکن است نیاز به لاپاراسکوپی یا انجام جراحی‌های شکمی با برش بزرگ باشد.

فناوری کمک‌باروری

فناوری کمک‌باروری (ART) شامل هر نوع اقدام درمانی برای ناباروری می‌شوند که در آن از تخمک‌ها و اسپرم‌ها استفاده می‌شود. این فناوری انواع مختلفی دارد.

لقاح آزمایشگاهی (IVF) رایج‌ترین روش کمک‌باروری است. این تکنیک شامل تحریک و به‌دست‌آوردن تعدادی تخمک، بارور کردن آن‌ها با اسپرم (لقاح) در یک ظرف آزمایشگاهی و قرار دادن جنین‌ها در رحم، به فاصله‌ٔ چند روز پس از عمل لقاح است.

گاهی اوقات در چرخه‌ی IVF از روش‌های دیگری هم استفاده می‌شود. مثلاً:

• تزریق داخل‌سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI). یک اسپرم سالم را مستقیماً به یک تخمک بالغ تزریق می‌کنند. ICSI هنگامی استفاده می‌شود که کمیت یا کیفیت اسپرم‌ها پایین باشد یا اینکه اقداماتی که در IVFهای قبلی به منظور باروری تخمک صورت گرفته، ناموفق بوده باشند.
• کمک به از پوسته در آمدن (hatching). این تکنیک با گشودن پوشش خارجی جنین، به لانه‌گزینی آن در دیواره‌ٔ رحم کمک می‌کند.
• تخمک یا جنین اهدایی. در بیشتر روش‌های کمک‌باروری، از تخمک و اسپرم خود زوجین استفاده می‌شود. البته اگر اسپرم‌ها یا تخمک‌ها مشکلات متعددی داشته باشند، می‌توانید از تخمک‌ها یا جنین فرد اهداکننده – غریبه یا آشنا – استفاده کنید.
• رحم اجاره‌ای. زنانی که رحم‌شان کارایی ندارد یا آن‌ها که بارداری خطراتی جدی برایشان ایجاد می‌کند، می‌توانند از روش رحم اجاره‌ای استفاده کنند. در این روش، جنین یک زوج در رحم یک زن دیگر قرار داده می‌شود.

عوارض ثانویه‌ٔ درمان

عوارض ثانویه‌ٔ درمان ممکن است شامل موارد زیر شود:

• بارداری چندقلویی. شایع‌ترین عارضه‌ٔ درمان ناباروری، بارداری چندقلویی – دوقلویی، سه‌قلویی یا بیشتر – است. به‌طور کلی، هر چه تعداد جنین‌ها بیشتر باشد، خطر وقوع زایمان زودرس و مشکلاتی از قبیل دیابت بارداری افزایش می‌باید. خطر ابتلا به بیماری‌ها و اختلالات رشد در نوزادانی که به‌طور زودرس متولد می‌شوند، بیشتر است. پیش از شروع درمان، نگرانی‌هایتان را راجع به بارداری چندقلویی برای پزشک توضیح دهید.
• سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS). داروهای باروری که باعث تخمک‌گذاری می‌شوند، به‌خصوص در فناوری کمک‌باروری، می‌توانند سبب ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شوند که در آن، تخمدان‌ها درد می‌گیرند و متورم می‌شوند. علائم آن می‌تواند شامل: درد شکمی، نفخ و حالت تهوعی باشد که به مدت یک هفته یا بیشتر (در صورت باردار شدن) ادامه پیدا می‌کند. در موارد نادر، حالت شدیدتری از OHSS می‌تواند سبب افزایش سریع وزن و تنگی نفسی شود که به درمان اورژانسی نیاز دارد.
• خونریزی یا عفونت. مانند هر روش تهاجمی دیگر، در فناوری کمک‌باروری و جراحی‌های باروری و ناباروری، خطر خونریزی و عفونت وجود دارد.