هیپوگنادیسم مردانه
در هیپوگنادیسم مردانه (male hypogonadism)، بدن به مقدار کافی هورمون تستوسترون تولید نمی‌کند یا در تولید اسپرم ناتوان است یا هر دو مشکل با هم وجود دارند؛ هورمون تستوسترون در رشد و تکامل ویژگی‌های مردانه در دوران بلوغ نقشی کلیدی دارد.
هیپوگنادیسم مردانه می‌تواند مادرزادی باشد یا بعداً بر اثر آسیب یا عفونت ایجاد شود. آثار این مشکل – و اقدامات شما در واکنش به آن – به علت و زمان ایجاد آن بستگی دارد. بعضی از انواع هیپوگنادیسم مردانه را می‌توان با درمان جایگزینی تستوسترون معالجه کرد.
علائم
هیپوگنادیسم می‌تواند در دوران جنینی، قبل از بلوغ یا در بزرگسالی ایجاد شود. نشانه‌ها و علائم آن هم به زمان ایجاد آن بستگی دارد.
دوران جنینی
اگر در دوران جنینی بدن به مقدار کافی هورمون تستوسترون تولید نکند، ممکن است رشد اندام تناسلی خارجی دچار نقص شود. بسته به زمان ایجاد هیپوگنادیسم و مقدار تستوسترون موجود، بچه‌ای که از لحاظ ژنتیکی مذکر است ممکن است با موارد زیر به دنیا بیاید:
- اندام تناسلی زنانه
- اندام تناسلی مبهم؛ یعنی مردانه یا زنانه بودن اندام تناسلی مشخص نیست
- رشد ناقص اندام تناسلی مردانه
دوران بلوغ
هیپوگنادیسم مردانه ممکن است باعث به تأخیر افتادن بلوغ، رشد ناقص یا عدم رشد طبیعی شود. یعنی موارد زیر:
- کاهش رشد توده‌ٔ عضلانی
- بم نشدن صدا
- رشد ناقص موی بدن
- رشد ناقص آلت تناسلی و بیضه‌ها
- رشد زیاد بازوها و پاها در مقایسه با تنه
- رشد بافت پستانی (ژنیکوماستی)
بزرگسالی
در مردان بالغ هیپوگنادیسم ممکن است بعضی از ویژگی‌های فیزیکی مردانه را تغییر داده و تولید مثل را تحت تأثیر قرار دهد. نشانه‌ها و علائم آن عبارت‌اند از:
- اختلال نعوظ
- ناباروری
- کاهش رشد موی ریش و بدن
- کاهش توده‌ٔ عضلانی
- رشد بافت پستانی (ژنیکوماستی)
- کاهش تراکم استخوانی (پوکی استخوان)
هیپوگنادیسم همچنین می‌تواند باعث تغییرات روانی و عاطفی شود. بعضی از مردان با کاهش تستوسترون ممکن است علائمی شبیه یائسگی زنان را تجربه کنند؛ این علائم عبارت‌اند از:
- خستگی مفرط
- کاهش میل جنسی
- دشوار شدن تمرکز
- گرگرفتگی
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن هر کدام از علائم هیپوگنادیسم به پزشک مراجعه کنید. یافتن علت هیپوگنادیسم نخستین گام در دریافت درمان مناسب است.
علل
در هیپوگنادیسم مردانه بیضه‌ها به مقدار کافی هورمون تستوسترون تولید نمی‌کنند. هیپوگنادیسم دو نوع اصلی دارد:
- اولیه. منشأ این نوع هیپوگنادیسم (به آن نارسایی اولیه‌ٔ بیضه هم می‌گویند) مشکلات بیضه است.
- ثانویه. این نوع هیپوگنادیسم نشان‌دهنده‌ٔ وجود مشکلاتی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز (بخش‌هایی از مغز که سیگنال‌هایی را برای تولید تستوسترون به بیضه می‌فرستند) است. هیپوتالاموس هورمون آزادکننده‌ٔ گنادوتروپین را تولید می‌کند، این هورمون باعث می‌شود که هیپوفیز هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی‌کننده (LH) را تولید کند. هورمون لوتئینی‌کننده هم باعث تولید تستوسترون توسط بیضه‌ها می‌شود.
هر کدام از انواع هیپوگنادیسم ممکن است ناشی از وراثت باشند (مادرزادی) یا اینکه بعداً بر اثر آسیب یا عفونت، اتفاق بیفتند (اکتسابی). گاهی اوقات انواع اولیه و ثانویه‌ٔ هیپوگنادیسم می‌توانند همزمان رخ دهند.
هیپوگنادیسم اولیه
علل شایع هیپوگنادیسم اولیه عبارت‌اند از:
- سندرم کلاین‌فلتر. این مشکل مادرزادی در نتیجه‌ٔ ناهنجاری کروموزوم‌های جنسی X و Y ایجاد می‌شود. یک مرد در حالت طبیعی دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y است.
- بیضه‌های نزول‌نکرده. قبل از تولد، بیضه‌ها در شکم تکامل می‌یابند و سپس به محل دائمی خود (کیسه‌ٔ بیضه) نزول می‌کنند. گاهی اوقات در هنگام تولد، یکی از بیضه‌ها یا هر دوی آن‌ها نزول نکرده‌اند. این مشکل اغلب خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان در اولین سال‌های زندگی برطرف می‌شود؛ ولی در صورتی که در اوایل دوران کودکی برطرف نشود، ممکن است منجر به ناکارآمدی بیضه‌ها و کاهش تولید تستوسترون شود.
- اوریون اورکیت (mumps orchitis). اگر در دوران نوجوانی یا بزرگسالی، اوریون علاوه بر غدد بزاقی، بیضه‌ها را هم درگیر کند (اوریون اورکیت)، ممکن است آسیبی طولانی‌مدت به آن‌ها وارد شود و عملکرد طبیعی آن‌ها و تولید تستوسترون تحت تأثیر قرار گیرد.
- هموکروماتوز. افزایش بیش از حد آهن خون می‌تواند باعث نارسایی بیضه‌ها یا اختلال غده‌ٔ هیپوفیز شود و در نتیجه بر تولید تستوسترون تأثیر بگذارد.
- آسیب‌دیدگی بیضه‌ها. از آنجا که بیضه‌ها در خارج از بدن واقع شده‌اند، مستعد آسیب‌دیدگی‌اند. وارد شدن آسیب به بیضه‌های طبیعی می‌تواند باعث هیپوگنادیسم شود. آسیب‌دیدگی یکی از بیضه‌ها ممکن است کل تولید تستوسترون را تحت تأثیر قرار ندهد.
- معالجه‌ٔ سرطان. شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای معالجه‌ٔ سرطان می‌تواند در تولید اسپرم و تستوسترون تداخل ایجاد کند. آثار این روش‌های درمانی معمولاً موقتی‌اند ولی ممکن است باعث ناباروری دائمی هم شوند. با وجود اینکه بسیاری از مردان به فاصله‌ٔ چند ماه پس از درمان، باروری خود را بازمی‌یابند، ولی ذخیره‌سازی اسپرم پیش از آغاز معالجه‌ٔ سرطان، گزینه‌ای است که بسیاری از مردان مد نظر قرار می‌دهند.
هیپوگنادیسم ثانویه
در هیپوگنادیسم ثانویه بیضه‌ها طبیعی‌اند ولی به دلیل وجود مشکلاتی در هیپوفیز یا هیپوتالاموس، عملکرد نرمالی ندارند. عواملی که می‌توانند سبب هیپوگنادیسم ثانویه شوند، عبارت‌اند از:
- سندرم کالمن. رشد غیرطبیعی هیپوتالاموس (بخشی از مغز که ترشح هورمون‌های هیپوفیزی را کنترل می‌کند) باعث هیپوگنادیسم می‌شود. این ناهنجاری همچنین موجب نقص بویایی (آنوسمی) و کوررنگی به رنگ‌های قرمز و سبز می‌شود.
- اختلالات غده‌ٔ هیپوفیز. وجود ناهنجاری در غده‌ٔ هیپوفیز می‌تواند ترشح هورمون‌های هیپوفیزی مؤثر بر بیضه‌ها را مختل کرده و بر تولید تستوسترون تأثیر بگذارد. تومور هیپوفیزی یا تومورهای مغزی‌ای که مجاور هیپوفیز هستند نیز می‌توانند سبب کمبود تستوسترون یا سایر هورمون‌ها شوند.
- بیماری التهابی. بعضی از بیماری‌های التهابی از قبیل: سارکوئیدوز، هیستیوسیتوز و سل، غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز را درگیر می‌کنند، تولید تستوسترون را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در نتیجه باعث هیپوگنادیسم می‌شوند.
- ایدز. ایدز با اثر بر هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه‌ها می‌تواند باعث کاهش سطح تستوسترون بدن شود.
- داروها. مصرف بعضی از داروها مانند: مسکن‌های اپیوئیدی و بعضی از هورمون‌ها می‌تواند تولید تستسرون را تحت تأثیر قرار دهد.
- چاقی. اضافه‌وزن فاحش در هر سنی می‌تواند به هیپوگنادیسم مرتبط باشد.
- افزایش سن. به‌طور کلی سطح تستوسترون مردان مسن از مردان جوان پایین‌تر است. هرچه سن افزایش می‌یابد، تولید تستوسترون با روندی آهسته و مداوم کاهش پیدا می‌کند.
- مشکلات همزمان. استرس فیزیکی ناشی از یک بیماری یا عمل جراحی و استرس‌های عاطفی شدید می‌توانند فعالیت دستگاه تناسلی را به‌طور موقت متوقف کنند؛ این امر در نتیجه‌ٔ فقدان سیگنال‌های هیپوتالاموسی رخ می‌دهد. معمولاً با برطرف نمودن مشکل زمینه‌ای، فعالیت دستگاه تناسلی هم به حالت عادی برمی‌گردد.
نرخ کاهش سطح تستوسترون در مردان مختلف با هم فرق می‌کند. سطح تستوسترون حدود 30 درصد مردان بالای 75 سال پایین‌تر از مردان جوان است. اینکه آیا این مسئله نیازمند درمان است یا خیر، هنوز محل بحث است.
ریسک‌فاکتورها
ریسک‌فاکتورهای هیپوگنادیسم عبارت‌اند از:
- سندرم کالمن
- عدم نزول بیضه‌ها در دوران نوزادی
- آلودگی بیضه‌ها با عفونت اوریون
- آسیب‌دیدگی بیضه‌ها
- تومورهای بیضه یا هیپوفیز
- ایدز
- سندرم کلاین‌فلتر
- هموکروماتوز
- داشتن سابقهٔ شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- آپنه‌ٔ خواب درمان‌نشده
هیپوگنادیسم می‌تواند از راه وراثت هم منتقل شود؛ اگر در سابقهٔ فامیلی خود هر کدام از ریسک‌فاکتورهای فوق را دارید، راجع به آن با پزشک خود صحبت کنید.
عوارض ثانویه
عوارض ثانویه‌ٔ هیپوگنادیسم درمان‌نشده بسته به زمان وقوع آن (دوران جنینی، بلوغ یا بزرگسالی) فرق می‌کند.
دوران جنینی
نوزاد ممکن است با مشکلات زیر متولد شود:
- اندام تناسلی مبهم
- اندام تناسلی غیرطبیعی
دوران بلوغ
رشد فرد در دوران بلوغ ممکن است ناقص باشد یا به تأخیر بیفتد و منجر به موارد زیر شود:
- کم بودن یا فقدان موهای ریش و بدن
- رشد ناقص پنیس (آلت تناسلی مذکر) و بیضه‌ها
- رشد نامتناسب (معمولاً طویل بودن بازوها و پاها نسبت به تنه)
- بزرگ شدن پستان مردان (ژنیکوماستی)
بزرگسالی
عوارض ثانویه شامل موارد زیر است:
- ناباروری
- اختلال نعوظ
- کاهش میل جنسی
- خستگی مفرط
- کاهش توده‌ٔ عضلانی یا ضعف عضلانی
- کاهش رشد موهای ریش و بدن
- پوکی استخوان
تشخیص
پزشکتان معاینه‌ای فیزیکی انجام خواهد داد و طی آن بررسی می‌کند تا ببیند که آیا رشد جنسی شما (برای نمونه: موهای ناحیه‌ٔ شرمگاهی، توده‌ٔ عضلانی و اندازه‌ٔ بیضه‌ها) با سن‌تان مطابقت دارد یا خیر. در صورتی که هر کدام از علائم هیپوگنادیسم را داشته باشید، ممکن است سطح تستوسترون خونتان اندازه‌گیری شود.
تشخیص زودهنگام هیپوگنادیسم پسران می‌تواند مانع از به تأخیر افتادن بلوغ و بروز مشکلات ناشی از آن شود. تشخیص و درمان زودهنگام هیپوگنادیسم مردان بالغ هم از آن‌ها در مقابل پوکی استخوان و سایر مشکلات محافظت می‌کند.
پزشکان بر اساس علائم فرد و سطح تستوسترون اندازه‌گیری‌شده با آزمایش خون، هیپوگنادیسم را تشخیص می‌دهند. از آنجا که سطح تستوسترون خون متغیر است و به‌طور کلی، در هنگام صبح بالاتر است، معمولاً آزمایش خون صبح زود، قبل از ساعت 10، گرفته می‌شود.
اگر آزمایش خون نشان دهد که سطح تستوسترون شما پایین است، به منظور تعیین علت آن (مشکلات بیضه یا اختلالات هیپوفیز) تست‌های بیشتری از شما گرفته می‌شود. بر اساس نشانه‌ها و علائم ویژه، می‌توان با انجام مطالعات بیشتر، علت مشکل را پیدا کرد. این مطالعات شامل موارد زیر می‌شوند:
- آزمایش‌های هورمونی
- آنالیز منی
- عکس‌برداری از هیپوفیز
- مطالعات ژنتیک
- بیوپسی بیضه
آزمایش تستوسترون هم نقش مهمی در مدیریت هیپوگنادیسم ایفا می‌کند. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند که دوز مناسب دارو را، در ابتدا و در طول زمان، تعیین نماید.
درمان بزرگسالان
درمان هیپوگنادیسم مردان به علت ایجاد آن و اهمیت باروری در نزد شما بستگی دارد.
- جایگزینی هورمون. اگر هیپوگنادیسم بر اثر نارسایی بیضه ایجاد شده باشد، پزشک درمان جایگزینی هورمون (درمان جایگزینی تستوسترون یا TRT) را تجویز خواهدکرد. TRT می‌تواند توده‌ٔ عضلانی را بازیابی کند و از استخوان‌ها محافظت نماید. افزون بر این، انرژی، میل جنسی، عملکرد نعوظی و احساس سلامتی در مردانی که TRT دریافت می‌کنند، ممکن است افزایش یابد.
اگر علت هیپوگنادیسم مشکلات غده‌ٔ هیپوفیز باشد، هورمون‌های هیپوفیزی ممکن است بتوانند تولید اسپرم را تحریک کرده و باروری را بازگردانند. درمان جایگزینی تستوسترون زمانی انجام می‌شود که باروری برای فرد اهمیتی نداشته باشد. معالجه‌ٔ تومور هیپوفیزی ممکن است مستلزم خارج کردن با عمل جراحی، مصرف دارو، پرتودرمانی یا جایگزینی سایر هورمون‌ها باشد.
- روش‌های کمک‌باروری. اگرچه اغلب درمان مؤثری برای بازگردانی باروری مردان مبتلا به هیپوگنادیسم اولیه وجود ندارد، ولی استفاده از فناوری کمک‌باروری می‌تواند مفید باشد. این فناوری شامل روش‌های گوناگونی است که به زوج‌هایی که موفق به بارداری نشده‌اند، کمک می‌کنند.
درمان پسران
در پسران، درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) می‌تواند بلوغ را تحریک کرده و سبب بروز صفات ثانویه‌ٔ جنسی گردد؛ مانند: افزایش توده‌ٔ عضلانی، رشد ریش و موهای شرمگاهی و رشد آلت تناسلی. ممکن است برای رشد بیضه‌ها از هورمون‌های هیپوفیزی استفاده شود.
ابتدا دوز پایینی از تستوسترون به پسران داده می‌شود و سپس به تدریج آن را افزایش می‌دهند؛ با این کار ممکن است از آثار نامطلوب این روش درمانی جلوگیری کنند؛ در طی بلوغ طبیعی هم چنین افزایش تدریجی‌ای در سطح تستوسترون بدن رخ می‌دهد.
انواع درمان جایگزینی تستوسترون
روش‌های مخلتفی برای دریافت تستوسترون وجود دارد. روش انتخابی به ترجیحات شما، عوارض جانبی و هزینه‌ٔ آن بستگی دارد. این روش‌ها عبارت‌اند از:
- تزریق. شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان می‌توانید نحوهٔ تزریق TRT را یاد بگیرید و آن را در منزل انجام دهید. اگر با تزریق به خودتان راحت نیستید، پزشک یا پرستار می‌تواند این کار را برایتان انجام دهد.
- پچ. هر شب یک پچ (چیزی شبیه چسب زخم) حاوی تستوسترون بر پشت، شکم، بازو یا ران‌تان زده می‌شود.
- ژل. نحوهٔ استفاده از ژل تستوسترون بسته به برند آن فرق می‌کند؛ برای نمونه: یا آن را روی پوست بازو می‌مالید، یا آن را با وسیله‌ای مخصوص به زیربغل‌هایتان می‌مالید و یا آن را با پمپ مخصوص به سطح جلویی و داخلی ران خود می‌زنید.
- لثه و گونه (حفره‌ٔ بوکال).
- از راه بینی.
- قرص‌های قابل جاسازی.
در درمان جایگزینی تستوسترون استفاده از تستوسترون خوراکی برای طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود، چون ممکن است مشکلات کبدی ایجاد کند.
درمان با تستوسترون خطرات مختلفی دارد؛ برای نمونه: آپنه‌ٔ خواب، تحریک رشد توده‌های غیرسرطانی در پروستات، بزرگ‌شدگی پستان‌ها، محدود کردن تولید اسپرم، تحریک رشد توده‌های سرطانی موجود در پروستات و تشکیل لخته‌های خونی در وریدها. پژوهشی که به‌تازگی انجام شده نیز نشان می‌دهد درمان با تستوسترون ممکن است خطر حمله‌ٔ قلبی را افزایش دهد.
پزشکانی که به شما کمک می کنند
راضیه رحیمی
ممنونم، برنامه خوبی بود، مشکلی نبود. خدا خیرتان دهد
محمدرضا عربی
برنامه ویزيت آنلاین عالی بود، ممنونم
رقیه افشاری
بسیاری عالی بود، وقت ویزیت ساعت 8 بود، دکتر اخیاری ساعت 8:05 آنلاین شدند. تصمیم دارم برای مادرم هم از متخصص گوارش نوبت ویزیت آنلاین بگیرم.
حدیقه همت‌خانی
مشکلی نبود، مجددا پس از آزمایش دوباره از دکتر صفاری وفت می‌گیرم.
عباس عباس زاده
در طول سه روز گذشته که به صورت بستری در مجموعه بیمارستان محب و بخش CCU بستری بودم با دیدن نوع برخورد و اکرام بیماران تحت تاثیر واقع شدم. همیشه در ذهنم آرزوی این را داشتم در ایران خودمان اکرام ارباب رجوع و خاصه بیماران به نحو احسنت انجام پذیرد. ولی این آرزو را تا به امروز در هیچ مجموعه دیگری مثل این بیمارستان تجربه نکرده بودم.
قطعا راه دشواری تا رسیدن به اهداف عالیه شما و دیگر مدیران پیش رو دارید، اما یقینا این مجموعه پتانسیل بهتر شدن و الگو قرارگرفتن را دارد. به عنوان یک مراجعه کننده اولا : ممنون و سپاس، دوما : در این راه پیش رو و پرتلاش باشید، و سوما : نقاط قوت مدیریت خود را حفظ و نقاط ضعف را شناسائی فرمائید. پرسنل این بخش با تمام بیماران، چه پیر و جوان، با محبت و انگیزه خدمت برخورد داشتند.
آمادگی دارم به نوبه خود از تک تک این عزیزان تقدیر نمایم : سرکار خانم های پرستاران یوسفی . خردمند و …، بهیاران شهروز محمودی و …، خدمه زحمتکش و …. همه عزیزان. پزشکان محترم و حاذق که بنده از خانم دکتر ثابتی تکریم و خضوع دارم.
مهدی امین الرعایا
اینجانب مهدی امین الرعایا که در تاریخ 26/6/97 توسط استاد گرانقدر جناب آقای دکتر مرزبان و تیم فرهیخته و دانشمند همراه ایشان تحت عمل CABG قرار گرفته ام، بدینوسیله مراتب تشکر، قدردانی و امتنان خود را از زحمات بی شائبه و نیز فرشتگان مهربان و توانمندی که به عنوان پرستار در آن بیمارستان معظم مشغول ارائه خدمت خصوصا در بخش های ICU-OH1 و بخش آفتاب هستند، اعلام میدارم و آرزومند موفقیت های روز افزون شما در ادامه خدمت های بیشتر به جامعه دردمندان هستم.
البتع لازم به ذکر است مدیریت مهمانداری و همکاری کلیه پرسنل آن بیمارستان در حد قابل تقدیر میباشد.
