دریافت نوبت

سیستیت

سیستیت، یک اصطلاح پزشکی است که به التهاب مثانه اشاره دارد. بیشتر اوقات، این التهاب بر اثر عفونت‌های باکتریایی به وجود می‌آید و به آن عفونت مجرای ادراری (UTI) می‌گویند. عفونت مثانه می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد و در صورتی که به کلیه‌ها سرایت کند قادر است به مشکلی جدی تبدیل شود.

گاهی اوقات سیستیت در نتیجه‌ٔ واکنش به داروها، پرتودرمانی یا محرک‌های بالقوه مثل: اسپری‌های بهداشتی زنانه، ژل‌های اسپرم‌کش یا استفاده‌ی طولانی‌مدت از سوندها ایجاد می‌شود. سیستیت همچنین ممکن است به عنوان عارضه‌ٔ ثانویه‌ٔ بیماری‌هایی دیگر نیز بروز کند.

درمان معمول سیستیت باکتریایی، آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. درمان سایر انواع سیستیت هم به عامل ایجادکننده‌ٔ آن‌ها بستگی دارد.

علائم

نشانه‌ها و علائم سیستیت اغلب شامل موارد زیر می‌شوند:

تعجیل در ادرار کردن به محض احساس دفع
سوزش ادرار
دفع ادرار به صورت مکرر و به مقدار اندک
وجود خون در ادرار (هماچوری)
کدر شدن رنگ ادرار و زننده‌شدن بوی آن
احساس ناراحتی در ناحیه‌ٔ لگن
احساس فشار در ناحیه‌ٔ تحتانی شکم
تب خفیف

اگر دفعاتی که یک خردسال در طول روز تصادفاً خودش را خیس می‌کند افزایش پیدا کند، باید آن را به عنوان نشانه‌ای احتمالی برای ابتلا به عفونت مجرای ادراری در نظر گرفت. شب‌ادراری به خودی خود جزو علائم مرتبط با عفونت مجرای ادراری نیست.

زمان مراجعه به پزشک

به محض اینکه نشانه‌ها و علائم مشابه عفونت کلیوی را در خود مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید؛ این علائم عبارتند از:

درد در ناحیه‌ٔ پشت یا پهلو
تب و لرز
حالت تهوع و استفراغ

در صورتی که علائمی از قبیل: تعجیل در ادرار کردن به محض احساس دفع، تکرر ادرار یا ادرار دردناک به مدت چند ساعت یا بیشتر ادامه یافت یا اینکه در ادرار خود خون مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید. اگر در گذشته به عفونت مجرای ادراری مبتلا بوده‌اید و مجدداً علائمی را از خود بروز داده‌اید که شبیه عفونت پیشین شما است، به پزشک مراجعه نمایید.

همچنین در صورتی که علائم سیستیت پس از یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بازگشتند، خود را به پزشک نشان دهید؛ در این حالت احتمالاً به داروهای متفاوتی نیاز پیدا خواهید کرد.

اگر کودکتان در طول روز تصادفاً خودش را خیس می‌کند، او را نزد یک پزشک متخصص کودکان ببرید.

احتمال وقوع سیستیت در مردان سالم کم‌تر است و باید توسط پزشک تشخیص داده‌ شود.

علل

دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، میزنای‌ها، مثانه و میزراه می‌شود و تمام این‌ها در دفع مواد زاید از بدن شما نقش دارند. کلیه‌ها – یک جفت ارگان لوبیایی‌شکل که در خلف ناحیه‌ٔ فوقانی شکم قرار گرفته‌اند – مواد زاید را از خون برمی‌دارند و غلظت مواد متعددی را تنظیم می‌کنند. لوله‌هایی که میزنای نام دارند، ادرار را از کلیه‌ها به مثانه انتقال می‌دهند؛ در آنجا ادرار ذخیره شده و سپس از طریق میزراه از بدن خارج می‌گردد.

سیستیت باکتریایی

عفونت‌های مجرای ادراری معمولاً هنگامی رخ می‌دهند که باکتری‌های خارج از بدن از طریق میزراه وارد مجرای ادراری شده و شروع به تکثیر کنند. بیشتر مواردِ سیستیت، توسط نوعی از باکتری‌های اشریشیا کلای (E.coli) ایجاد می‌شوند.

عفونت‌های باکتریایی مثانه در زنان ممکن است در نتیجه‌ٔ رابطه‌ٔ جنسی ایجاد شوند؛ با این وجود، حتی زنان و دخترانی که رابطه‌ٔ جنسی ندارند هم مستعد ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری تحتانی هستند چون دستگاه تناسلی جنس مؤنث غالباً محل سکونت باکتری‌های ایجادکنندهٔ سیستیت است.

سیستیت غیرعفونی

اگرچه عفونت‌های باکتریایی شایع‌ترین علت سیستیت هستند، ولی تعدادی از عوامل غیرعفونی هم ممکن است سبب التهاب مثانه شوند؛ برای نمونه:

سیستیت بینابینی. علت این نوع التهاب مزمن مثانه که به آن سندرم مثانه‌ٔ دردناک هم گفته می‌شود، مشخص نیست. بیشتر مبتلایان به این نوع سیستیت زنان هستند و تشخیص و درمان آن دشوار است.
سیستیت ناشی از دارو. بعضی از داروها، به خصوص داروهای سیکلوفسفامید و ایفسفامید که در شیمی‌درمانی کاربرد دارند، هنگامی که اجزای شکسته‌شده‌ٔ آن‌ها از مثانه خارج می‌شوند، می‌توانند باعث التهاب شوند.
سیستیت ناشی از تشعشعات. پرتودرمانی ناحیه‌ٔ لگن می‌تواند سبب بروز تغییرات التهابی در بافت مثانه گردد.
سیستیت ناشی از جسم خارجی. استفاده‌ٔ طولانی‌مدت از سوندها می‌تواند سبب مستعد کردن شما به عفونت‌های باکتریایی و آسیب بافتی شود که هر دوی آن‌ها ممکن است باعث ایجاد التهاب مثانه شوند.
سیستیت شیمیایی. بعضی از افراد به مواد شیمیایی موجود در محصولاتی مانند: اسپری‌های بهداشتی زنانه، ژل‌های اسپرم‌کش یا وان‌های پر از سورفاکتانت کف‌کننده (bubble bath) حساسیت زیادی نشان می‌دهند و ممکن است نوعی واکنش آلرژیک در مثانه‌ٔ آنان رخ دهد که سبب ایجاد التهاب گردد.
سیستیت‌های مرتبط با سایر عوامل. سیستیت‌ها گاهی ممکن است به عنوان عارضه‌ٔ ثانویه‌ٔ اختلالات دیگری نظیر دیابت، سنگ‌های کلیوی، بزرگ‌شدگی پروستات یا آسیب‌های نخاعی بروز کنند.

ریسک‌فاکتورها

احتمال ابتلا به عفونت مثانه یا بازگشت عفونت‌های مجرای ادراری در بعضی افراد بیشتر است؛ زنان جزو این افراد هستند. یک دلیل اصلی برای این موضوع، آناتومی فیزیکی آن‌هاست؛ زنان دارای میزراه کوتاه‌تری هستند، در نتیجه مسیری که باکتری‌ها برای رفتن از میزراه به مثانه باید طی کنند، در آنان کوتاه‌تر است.

خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری در این زنان بیشتر است:

زنانی که از لحاظ جنسی فعال‌اند. داشتن رابطه‌ٔ جنسی می‌تواند باعث ورود باکتری‌ها به میزراه شود.
زنانی که از مواد ضدبارداری خاصی استفاده می‌کنند. خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری در زنانی که از دیافراگم استفاده می‌کنند بیشتر است. دیافراگم‌هایی که حاوی مواد اسپرم‌کش هستند، خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری را بیشتر افزایش می‌دهند.
زنان باردار. تغییرات هورمونی در دوران بارداری ممکن است سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت مثانه شود.
زنانی که دچار یائسگی شده‌اند. تغییرات سطح هورمونی در زنان بعد از یائسگی غالباً با ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری مرتبط هستند.

سایر ریسک‌فاکتورها که در مردان و زنان مشترکند، عبارتند از:

اختلال در مسیر جریان ادرار. این وضعیت می‌تواند در نتیجه‌ٔ سنگ مثانه یا بزرگ‌شدگی پروستات (در مردان) رخ دهد.
تغییرات سیستم ایمنی. این تغییرات ممکن است در وضعیت‌های خاصی مانند: دیابت، آلودگی به HIV و درمان سرطان اتفاق بیفتند. سرکوب شدن سیستم ایمنی سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی مثانه و در بعضی موارد، عفونت‌های ویروسی می‌شود.
استفاده‌ٔ طولانی‌مدت از سوند‌های مثانه. ممکن است افرادی با بیماری‌های مزمن یا افراد مسن، به این لوله‌ها نیاز داشته ‌باشد. استفاده‌ٔ طولانی‌مدت از آن‌ها می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و آسیب بافتی مثانه گردد.

در مردانی که مشکلات مستعدکننده ندارند، سیستیت نادر است.

عوارض ثانویه

اگر عفونت‌های مثانه به سرعت و به درستی درمان شوند، کمتر پیش می‌آید که عوارض ثانویه داشته‌ باشند؛ اما در صورتی که درمان نشوند، می‌توانند باعث ایجاد مشکلات جدی‌تری شوند. عوارض ثانویه‌ٔ آن‌ها عبارتند از:

عفونت کلیوی. عدم معالجه‌ٔ عفونت مثانه می‌تواند منجر به عفونت کلیوی شود که به آن پیلونفریت هم می‌گویند. عفونت کلیوی ممکن است آسیبی دائمی به کلیه‌ها برساند.

خطر دچار شدن به آسیب‌های کلیوی در اثر عفونت‌های مثانه، در خردسالان و افراد مسن بیشتر است زیرا اغلب علائم آن‌ها مورد غفلت قرار می‌گیرند یا با علائم اختلالات دیگر اشتباه گرفته می‌شوند.

وجود خون در ادرار. افراد مبتلا به سیستیت ممکن است در ادرار خود سلول‌های خونی داشته باشند که فقط با میکروسکوپ بتوان به وجودشان پی برد (هماچوری میکروسکوپی). این مشکل معمولاً با درمان برطرف می‌شود. اگر پس از درمان همچنان سلول‌های خونی در ادرار موجود باشند، ممکن است پزشک فرد را به یک متخصص ارجاع دهد تا علت را دریابد.

وجود آشکار خون در ادرار (هماچوری آشکار) در سیستیت‌های باکتریایی عادی، نادر است؛ این نوع هماچوری بیشتر با سیستیت‌های ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی مرتبط است.

پیشگیری

گاهی اوقات پزشکان اقدامات زیر را برای پیشگیری از بروز مکرر عفونت‌های مثانه توصیه می‌کنند:

مقادیر زیادی مایعات، مخصوصاً آب، بنوشید. به ویژه اگر تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستید – به خصوص در روزهای درمان – مقادیر زیادی مایعات مصرف کنید.
مکرراً ادرار کنید. اگر احساس دفع ادرار دارید، رفتن به توالت را به تأخیر نیندازید.
پس از دفع مدفوع، ناحیه‌ٔ مقعدی خود را با کشیدن دست از جلو به عقب تمیز کنید. این کار مانع گسترش باکتری‌های ناحیه‌ٔ مقعدی به واژن و میزراه می‌شود.
به جای استحمام در وان، از دوش استفاده کنید. اگر مستعد ابتلا به عفونت باشید، دوش گرفتن به جای استحمام در وان می‌تواند از ابتلای شما جلوگیری نماید.
پوست اطراف واژن و مقعد را به آرامی شستشو دهید. این کار را هر روز انجام دهید ولی از صابون‌های زبر استفاده نکنید و عمل شست‌وشو را به آرامی انجام دهید چون در غیر این صورت، پوست نازک اطراف این نواحی ممکن است آسیب ببیند.
پس از اتمام رابطه‌ٔ جنسی، در اولین فرصت مثانه‌‌ٔ خود را خالی کنید. یک لیوان آب بنوشید تا به شست‌وشو و دفع باکتری‌ها کمک کند.
از اسپری‌های دئودورانت یا محصولات زنانه در ناحیه‌ٔ تناسلی استفاده نکنید. این محصولات می‌توانند به میزراه و مثانه آسیب بزنند.

تشخیص و درمان

تشخیص

اگر علائم سیستیت را دارید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. علاوه بر شرح نشانه‌ها و علائم و سوابق پزشکی، پزشکتان ممکن است آزمایش‌های زیر را تجویز کند:

آزمایش ادرار. در صورتی که پزشکتان به عفونت مثانه مشکوک باشد، ممکن است درخواست آزمایش نمونه‌ٔ ادرار بدهد تا وجود باکتری، خون یا چرک در آن بررسی گردد. در صورت وجود باکتری، پزشک درخواست کشت باکتری‌های ادرار را خواهد داد.
سیستوسکوپی. در این روش، پزشکتان یک سیستوسکوپ – لوله‌ای باریک که چراغ و دوربینی به آن متصل است – را از راه میزراه به مثانه‌ی شما وارد می‌کند تا مجرای ادراری را به منظور یافتن علائم بیماری بررسی کند.

به کمک سیستوسکوپ، پزشک همچنین می‌تواند نمونه‌ٔ کوچکی از بافت را برای آنالیز آزمایشگاهی بردارد (بیوپسی). ولی اگر اولین بار باشد که علائم سیستیت را بروز می‌دهید، به احتمال زیاد، این روش مورد نیاز نخواهد بود.

عکس‌برداری. عکس‌برداری معمولاً لازم نیست ولی در بعضی موارد، به خصوص هنگامی که هیچ نشانه‌ای از عفونت یافت نشود، عکس‌برداری می‌تواند مفید باشد؛ برای مثال، رادیوگرافی یا سونوگرافی ممکن است به پزشکتان در یافتن علل بالقوه‌ٔ التهاب مثانه – مثل: تومور یا ناهنجاری‌های ساختاری – کمک کند.

درمان

به طور کلی سیستیت ناشی از عفونت باکتریایی با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود. درمان انواع غیرعفونی سیستیت‌ها به عامل ایحادکننده‌ٔ آن‌ها بستگی دارد.

درمان سیستیت باکتریایی

خط اول دارویی در مقابله با سیستیت‌های باکتریایی، آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. نوع داروهای مورد استفاده و مدت زمان مصرف آن‌ها به وضعیت کلی سلامت شما و نوع باکتری‌های یافت‌شده در ادرارتان بستگی دارد.

ابتلا به عفونت برای اولین بار. تقریباً در نخستین روز درمان آنتی‌بیوتیکی، علائم به طور قابل توجهی بهبود می‌یابند. البته بسته به شدت عفونت شما، احتمالاً به مدت سه روز تا یک هفته نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک داشته‌ باشید.
عفونت مجدد. در صورتی که مجدداً به عفونت‌ مجرای ادراری مبتلا شوید، پزشکتان ممکن است دوره‌ٔ مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را طولانی‌تر کند یا به منظور بررسی اینکه آیا ناهنجاری‌های اولوژیکی عامل عفونت هستند یا خیر، شما را به یک پزشک متخصص ناهنجاری‌های مجرای ادراری (اورولوژیست یا نفرولوژیست) ارجاع دهد.
عفونت‌های بیمارستانی. از آنجا که باکتری‌های بیمارستانی غالباً در مقابل آنتی‌بیوتیک‌های رایجی که برای درمان عفونت‌های اکتسابی از جامعهٔ مثانه تجویز می‌شوند، مقاوم هستند، درمان عفونت‌های بیمارستانی مثانه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. به این دلیل ممکن است انواع مختلفی از آنتی‌بیوتیک‌ها و روش‌های درمانی مورد نیاز باشند.

زنان یائسه به ویژه مستعد ابتلا به سیستیت هستند. بخشی از فرآیند درمانی این افراد شامل تجویز کرم‌های واژینال استروژن است، البته به شرطی که مصرف این کرم‌ها سبب افزایش خطر ابتلا به سایر مشکلات نشود.

درمان سیستیت بینابینی

از آنجا که علت سیستیت بینابینی مشخص نیست، چیزی به نام بهترین روش درمانی که برای تمام موارد پاسخگو باشد، وجود ندارد. درمان‌هایی که به منظور تسهیل نشانه‌ها و علائم سیستیت بینابینی استفاده می‌شوند عبارتند از:

داروهایی که از طریق دهان یا از راه ورود مستقیم به مثانه مصرف می‌شوند.
فرایندهایی که روی مثانه صورت می‌گیرد و سبب بهبود علائم می‌گردد؛ مانند: اتساع مثانه با آب یا گاز یا عمل جراحی.
تحریک عصبی، که در آن از پالس‌های الکتریکی ملایم برای کاهش درد لگن و در بعضی از موارد، برای کاستن از دفعات دفع ادرار استفاده می‌کنند.

درمان سایر انواع سیستیت غیرعفونی

اگر شما نسبت به بعضی از مواد شیمیایی در محصولاتی مثل اسپرم‌کش‌ها یا وان‌های پر از سورفاکتانت کف‌کننده (bubble bath) حساسیت بالایی داشته ‌باشید، دوری از این محصولات می‌تواند سبب کاهش علائم و جلوگیری از ابتلا به سیستیت در آینده شود.

درمان آن نوع از سیستیت که به عنوان عارضه‌ٔ ثانویه‌ٔ شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ایجاد می‌شود، روی کاهش درد (معمولاً با استفاده از داروها) و مصرف آب (برای شست‌وشو و دفع مواد محرک مثانه) تمرکز دارد.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

سیستیت می‌تواند دردناک باشد ولی شما می‌توانید در جهت کاهش این درد گام بردارید:

از یک پد حرارتی استفاده کنید. قرار دادن یک پد حرارتی بر روی قسمت تحتانی شکم می‌تواند سبب تسکین و احتمالاً به حداقل رساندن دردها و فشارهای مثانه شود.
آب بدن خود را حفظ کنید. مقادیر زیادی مایعات مصرف کنید تا آب بدنتان حفظ شود. تا زمانی که عفونت شما برطرف نشده، از مصرف قهوه، الکل، نوشابه‌های کافئین‌دار ، آب مرکبات و غذاهای پرادویه پرهیز کنید؛ چون این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کنند و تکرر ادرار و تعجیل در ادرار کردن به هنگام احساس دفع را در شما بدتر کنند.
حمام sitz (استحمام نشیمن) را انجام دهید. به مدت 10 تا 15 دقیقه در تشتی از آب گرم بنشینید تا از دردتان کاسته ‌شود.

در رابطه با عفونت‌های مجدد مثانه، با پزشک خود صحبت کنید تا به شما برنامه‌ای برای کاهش امکان بازگشت عفونت و درد ناشی از سیستیت بدهد.

پزشکان و دپارتمان ها نشانه ها و علل

سیستیت

سیستیت

علائم

زمان مراجعه به پزشک

علل

سیستیت باکتریایی

سیستیت غیرعفونی

ریسک‌فاکتورها

عوارض ثانویه

پیشگیری

تشخیص

درمان

درمان سیستیت باکتریایی

درمان سیستیت بینابینی

درمان سایر انواع سیستیت غیرعفونی

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

پزشکانی که به شما کمک می کنند

بر اساس بیمارستان

دکتر اسماعیل عظیمی شهرابی

دکتر پژمان شادپور

دکتر حسین اخیاری

دکتر حسین شاهرخ

دکتر حسین صفاری

دکتر حمیدرضا صفایی

دکتر رضا کفاش نیری

دکتر فرهود خالقی مهر

دکتر کاوه مهرآوران

دکتر کوشا کمالی

دکتر کیارش عطار

دکتر محمد جواد سلیمانی

دکتر مریم امامی

دکتر مسعود اعتمادیان

دکتر نیما نریمانی

راضیه رحیمی

محمدرضا عربی

رقیه افشاری

حدیقه همت‌خانی

عباس عباس زاده

مهدی امین الرعایا