سنگ کلیه (نفرولیتیازیس یا لیتیاز کلیوی) رسوب‌های سخت ایجاد شده توسط مواد معدنی و نمک‌ها است که در کلیه‌ی شما ایجاد می‌شود.
سنگ کلیه علت‌های متعددی دارد و می‌تواند هر بخشی از مجرای ادراری شما – از کلیه‌ها تا مثانه- را درگیر کند. غالباً سنگ‌ها وقتی تشکیل می‌شوند که ادرار غلیظ می‌شود و به مواد معدنی این امکان را می‌دهد که بلور تشکیل دهند و به هم بچسبند.
دفع سنگ‌های کلیه بسیار دردناک است، اما در صورت تشخیص به موقع، معمولاً سنگ‌ها منجر آسیب دائمی نمی‌شوند. بسته به شرایط شما، ممکن است تنها لازم باشد که داروی ضد درد مصرف کنید و آب فراوان بنوشید تا سنگ کلیه را دفع کنید. در موارد دیگر – مثلاً اگر سنگ‌ها در مجرای ادراری گیر کند، با عفونت ادراری همراه باشد یا منجر به عوارض شود- ممکن است نیاز به جراحی باشد.
اگر شما در معرض خطر بالا برای ایجاد سنگ جدید باشید، پزشک ممکن است برای پیشگیری از عود سنگ کلیه پیشگیری هایی را به شما توصیه کند.
علایم
سنگ کلیه ممکن است علائمی ایجاد نکند، مگر تا زمانی که در داخل کلیه حرکت کند یا به حالب- لوله‌ای که کلیه را به مثانه وصل می‌کند- وارد شود. در این زمان، ممکن است این علائم و نشانه‌ها را تجربه کنید:
- درد شدید در پهلو و پشت، زیر دنده‌ها
- دردی که به پایین شکم و کشاله‌ی ران تیر می‌کشد
- دردی که به صورت موجی است و شدت آن متغیر است
- درد در زمان ادرار کردن
- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای
- ادرار کدر یا بد بو
- تهوع و استفراغ
- نیاز مداوم به ادرار کردن
- دفعات ادرار کردن بیش از معمول
- تب و لرز در صورت عفونت
- کاهش حجم ادرار
درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است با حرکت سنگ در مجرای ادراری تغییر کند – مثلاً محل آن تغییر کند یا شدت آن افزایش پیدا کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم
اگر هر یک از علائم و نشانه‌های بالا را دارید که شما را نگران می‌کند، از پزشک نوبت ویزیت بگیرید.
اگر هر یک از موارد زیر را تجربه می‌کنید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید:
- درد بسیار شدید که نمی‌توانید آرام بنشینید یا در هیچ حالتی احساس راحتی نمی‌کنید
- درد همراه با تهوع و استفراغ
- درد همراه با تب و لرز
- خون در ادرار
- دشواری دفع ادرار
علل
سنگ کلیه غالباً یک علت مشخص ندارد، هر چند عوامل متعددی ممکن است خطر سنگ کلیه را در شما افزایش دهد.
سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که ادرار حاوی موادی است که بلور تشکیل می‌دهند – نظیر کلسیم، اگزالات و اوریک اسید- سپس مایع موجود در ادرار غلیظ می‌شود. همزمان، ادرار شما ممکن است فاقد موادی باشد که از اتصال بلورهای به یکدیگر جلوگیری کند که شرایط را برای تشکیل سنگ کلیه آماده می‌کند.
انواع سنگ کلیه
شناخت انواع سنگ کلیه به تعیین علت آن کمک می‌کند و ممکن است سرنخ‌هایی در مورد چگونگی کاهش خطر ایجاد سنگ کلیه ارائه دهد. در صورت امکان، سعی کنید سنگ کلیه خود را نگه دارید و اگر سنگ کلیه دفع کرده‌اید، آن را برای تجزیه و تحلیل به پزشک خود ارائه کنید.
انواع سنگ کلیه شامل موارد زیر می‌شود:
- سنگ‌های کلسیمی. بیشتر انواع سنگ کلیه، سنگ‌های کلسیمی هستند که معمولاً از کلسیم اگزالات تشکیل شده‌اند. اگزالات ماده‌ای است که به طور معمول در غذاها وجود دارد دارد و همچنین روزانه توسط کبد ساخته می‌شود. برخی میوه‌ها و سبزیجات، در کنار آجیل و شکلات، محتوای اگزالات بالایی دارند.
عوامل تغذیه‌ای، دوز بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و چندین اختلال متابولیک می‌تواند غلظت کلسیم یا اگزالات را در ادرار افزایش دهد.
سنگ‌های کلسیمی ممکن است به شکل کلسیم فسفات باشند. این نوع سنگ‌ها در مشکلات متابولیک، نظیر اسیدوز توبولی کلیوی، بیشتر شایع است. همچنین ممکن است با سردردهای میگرنی مشخص یا مصرف داروهای ضد تشنج، نظیر توپیرامات همراهی داشته باشد.
- سنگ‌های استرووایتی. سنگ‌های استروویتی در پاسخ به یک عفونت، نظیر عفونت مجرای ادراری، ایجاد می‌شود. این سنگ‌ها به سرعت تشکیل و نسبتاً بزرگ می‌شوند و گاهی اوقات با علائم اندک همراه هستند.
- سنگ‌های اسید اوریکی. سنگ‌های اسید اوریکی ممکن است در افرادی که مایعات کافی دریافت نمی‌کنند یا مایعات زیادی از دست می‌دهد، آن‌هایی که رژیم غذایی پر پروتئین دارند و افراد مبتلا به نقرس تشکیل می‌شود. عوامل ژنتیکی مشخصی ممکن است خطر تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش دهد.
- سنگ هاس سیستینی. این سنگ‌ها در افرادی با نوعی اختلال ارثی تشکیل می‌شوند، که منجر به دفع مقدار زیادی از یک آمینواسید خاص (سیستینوری = دفع سیستئین در ادرار) از کلیه‌ها می‌شود.
عوامل خطر
عوامل خطی که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد، شامل موارد زیر می‌شود:
- سابقه‌ی فردی یا خانوادگی. اگر فردی در خانواده‌ی شما مبتلا به سنگ کلیه است، احتمال تشکیل سنگ کلیه در شما بالاتر است. اگر تا به حال یک یا چند سنگ کلیه داشته‌اید، احتمال ایجاد یک سنگ جدید در شما بیشتر است.
- کم آبی (دهیدراتاسیون). ننوشیدن آب به مقدار کافی در هر روز، خطر ایجاد سنگ کلیه را در شما افزایش می‌دهد. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند و افرادی که زیاد عرق می‌کنند، در معرض خطر بیشتری نسبت به سایرین هستند.
- رژیم‌های غذایی خاص. داشتن رژیم غذایی پر پروتئین، سدیم (نمک) و شکر می‌تواند خطر ایجاد سنگ کلیه را در شما افزایش دهد. این امر به ویژه در مورد رژیم با سدیم بالا درست است. وجود مقدار زیادی نمک در رژیم غذایی شما مقدار کلسیمی را که کلیه‌های شما باید حذف کنند، افزایش می‌دهد و به طور قابل ملاحظه‌ای خطر ایجاد سنگ کلیه را بالا می‌برد.
- چاق بودن. شاخص توده‌ی بدنی (BMI) بالا، سایز دور کمر بالا و افزایش وزن با افزایش خطر ایجاد سنگ کلیه مرتبط بوده است.
- بیماری‌ها و جراحی‌های گوارشی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می‌تواند منجر به تغییراتی در فرایند گوارش شود که جذب کلسیم و آب را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به افزایش مواد تشکیل دهنده‌ی سنگ در ادرار شما می‌شود.
- سایر مشکلات پزشکی. بیماری‌ها و مشکلات پزشکی که می‌توانند خطر ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهند، شامل اسیدوز توبولی کلیه، سیستینوری (دفع سیستئین در ادرار)، هیپرپاراتیروئیدیسم (پرکاری غده‌ی پاراتیروئید)، داروهای خاص و برخی عفونت‌های مجرای ادراری را شامل می‌شود.
تشخیص
اگر پزشک شما مشکوک شود که شما مبتلا به سنگ کلیه هستید، ممکن است آزمایش‌ها و اقدامات تشخیصی نظیر موارد زیر برای شما انجام شود:
- آزمایش خون. آزمایش خون ممکن است نشان دهد که مقدار بسیار زیادی کلسیم یا اوریک اسید در خون شما وجود دارد. نتایج آزمایش خون به سنجش وضعیت سلامت کلیه‌های کمک می‌کند و ممکن است پزشک را به سمت بررسی سایر مشکلات پزشکی هدایت کند.
- آزمایش ادرار. آزمایش جمع آوری ادرار 24 ساعته ممکن است نشان دهد که شما مقدار بسیار زیادی مواد تشکیل دهنده‌ی سنگ یا مقدار بسیار کمی مواد پیشگیری کننده از سنگ دفع می‌کنید. برای این آزمایش، پزشک ممکن است از شما بخواهد که در دو روز متوالی ادرار خود را جمع آوری کنید.
- تصویربرداری. تصویر برداری‌ها ممکن است سنگ کلیه را در مجرای ادراری شما نشان دهد. گزینه‌های تصویربرداری طیف گسترده ای دارد و ممکن است شامل اشعه ایکس شکمی، که ممکن است سنگ کلیه‌های ریز را نشان ندهد، تا CT اسکن که حتی سنگ‌ها ریز را نشان می‌دهد، متغیر باشد.
سایر گزینه‌های تصویر برداری شامل سونوگرافی و اوروگرافی وریدی، که شامل تزریق ماده‌ی رنگی به رگ یک بازو و گرفتن تصویر اشعه ایکس یا گرفتن تصاویر CT اسکن همزمان با حرکت ماده‌ی رنگی از کلیه‌ها به مثانه می‌شود.
- آنالیز سنگ‌های عبوری. ممکن است از شما درخواست شود از طریق یک صافی ادرار کنید تا سنگ‌هایی که دفع می‌کنید را به دست آورید. آنالیز آزمایشگاهی ساختار سنگ کلیه‌ی شما را مشخص می‌کند. پزشک شما از این اطلاعات برای تعیین علت سنگ کلیه شما و ایجاد برنامه‌ای برای پیشگیری از سنگ‌های جدید استفاده می‌کند.
درمان
درمان سنگ کلیه بسته به نوع سنگ و علت آن متغیر است.
سنگ‌های کوچک با علائم حداقلی
بیشتر سنگ‌های کلیه نیازمند درمان تهاجمی نیستند. شما می‌توانید سنگ‌های کوچک را از طریق موارد زیر دفع کنید:
- نوشیدن آب. نوشیدن 2 تا 3 لیتر آب در روز به شست و شوی دستگاه ادراری کمک می‌کند. مایعات فراوان-عمدتاً آب- بنوشید تا ادراری شفاف یا تقریباً شفاف داشته باشید، مگر اینکه پزشکتان به شما چیز دیگری بگوید.
- مسکن درد. دفع یک سنگ کوچک ممکن است منجر به مقداری ناراحتی شود. برای تسکین درد خفیف، ممکن است پزشک برای شما مسکن‌هایی نظیر ایپوپروفن ، استامینوفن یا ناپروکسن سدیم تجویز کند.
- درمان طبی. پزشک ممکن است به شما دارویی بدهد که به دفع سنگ کلیه کمک کند. این نوع از داروها، معروف به مسدودکننده آلفا، عضلات حالب را به شل می‌کند و به شما کمک می‌کند سنگ کلیه را سریع‌تر و با درد کمتر دفع کنید.
سنگ‌های بزرگ و آن‌هایی که علامت دار می‌شوند
سنگ‌های کلیه‌ای که با روش‌های بالا درمان نمی‌شوند – به علل بزرگی بیش از حد ، ایجاد خونریزی، آسیب کلیوی یا عفونت مداوم مجرای ادراری- ممکن است نیازمند درمان‌های گسترده‌تری باشند. این اقدامات جراحی شامل موارد زیر می‌شود:
- استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ‌ها. پزشک شما ممکن است در مورد برخی سنگ‌های کلیه خاص – بسته به اندازه و محل قرارگیری- اقدامی به نام سنگ شکنی برون اندامی (ESWL) را توصیه کند.
ESWL از امواج صوتی برای ایجاد لرزش‌های شدید (موج‌های شوکی) استفاده می‌کند که سنگ‌ها را به قطعات ریز تقسیم می‌کند که می‌تواند به ادرار دفع شود. این فرایند حدود 45 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و ممکن است درد متوسطی ایجاد کند، در نتیجه شما می‌تواند تحت تسکین بخشی یا بیهوشی خفیف باشید تا احساس درد نکنید.
ESWL می‌تواند منجر به دیدن خون در ادرار، کبودی در پشت یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندام‌های نزدیک و ناراحتی ناشی از عبور قطعات سنگ از مجرای ادراری شود.
- جراحی برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ در کلیه. یک اقدام جراحی که به آن نفرولیتوتومی پوستی (PCNL) گفته می‌شود که سنگ کلیه به کمک جراحی با استفاده از تلسکوپ‌های کوچک و ابزارهایی از طریق یک برش کوچک در پشت شما، برداشته می شود.
در طی جراحی، شما تحت بیهوشی عمومی خواهید بود و تا زمان بهبودی یک یا دو روز در بیمارستان بستری خواهید شد. پزشک شما ممکن است در صورت عدم موفقیت ESWL، این روش جراحی را پیشنهاد کند.
- استفاده از دوربین کوچک برای خارج کردن سنگ. برای برداشتن سنگ‌های کوچک‌تر در حالب یا کلیه، پزشک یک ابزار نوری نازک (یورتروسکوپ) مجهز به دوربین را از طریق پیشابراه و مثانه وارد حالب شما می‌کند.
وقتی موقعیت سنگ مشخص می‌شود، سبد های بسیار کوچکی می‌توانند سنگ را به دام بیندازند یا از طریق امواج سنگ قطعه قطعه شود تا از طریق ادرار دفع شود. پزشک شما ممکن است یک لوله‌ی کوچک (استنت) در حالب شما قرار دهند تا ورم آن کاهش یابد و زودتر بهبود یابید. شما ممکن است در حین این اقدام جراحی نیازمند بیهوشی عمومی یا موضعی باشید.
- جراحی غده‌ی پاراتیروئید. برخی سنگ‌های کلسیم فسفاتی ناشی از فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید هستند که در چهار گوشه‌ی غده‌ی تیروئید قرار دارند. وقتی این غده‌ها مقدار زیادی هورمون پاراتیروئیدی تولید می‌کنند (هیپرپاراتیروئیدیسیم، پرکاری غده‌ی پاراتیروئید)، سطح کلسیم شما می‌تواند بسیار بالا برود و در نتیجه‌ی آن سنگ کلیه تشکیل شود.
هیپرپاراتیرودیسم در برخی موارد وقتی رخ می‌دهد که یک تومور کوچک خوش خیم در یکی از غدد پاراتیروئید شما ایجاد شده باشد یا وضعیت دیگری که منجر به تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید شود. برداشتن رشد غده تشکیل سنگ کلیه را متوقف می‌کند. یا ممکن است پزشک شما درمان مشکلی را که منجر به تولید بیش از حد هورمون در غدد پاراتیروئید شده است، پیشنهاد کند.
پیشگیری
پیشگیری از سنگ کلیه می‌تواند شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی و دارو باشد.
تغییرات سبک زندگی
شما می‌تواند با اقدامات زیر خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهید:
- در طول روز آب بنوشید. پزشکان معمولاً به افرادی با سابقه‌ی سنگ کلیه توصیه می‌کنند 2.5 لیتر دفع ادرار در روز داشته باشند. پزشک شما ممکن است از شما بخواهد که خروجی ادرار خود را اندازه بگیرید تا مطمئن شوید آب کافی می‌نوشید.
اگر در محلی با اقلیم گرم و خشک زندگی می‌کنید یا زیاد ورزش می‌کنید، ممکن است حتی نیاز به مصرف مقدار بیشتری آب داشته باشید تا ادرار کافی تولید کنید. اگر ادرار شما سبک و شفاف است، احتمالاً مقدار کافی آب می‌نوشید.
- کمتر غذاهای حاوی اگزالات بخورید. اگر مستعد تشکیل سنگ‌های کلسیم اگزالات هستید، پزشک شما ممکن است توصیه کند غذاهای حاوی اگزالات را محدود کنید. این غذاها شامل ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، چغندر برگی، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا می‌شود.
- یک رژیم غذایی انتخاب کنید که کم نمک و کم پروتئین حیوانی باشد. مقدار نمکی که می‌خورید را کاهش دهید و منابع پروتئین غیر حیوانی نظیر حبوبات را انتخاب کنید.
- به خوردن غذاهای سرشار از کلسیم ادامه دهید، اما در مصرف مکمل‌های کلسیم احتیاط کنید. کلسیم موجود در غذا تاثیری بر خطر تشکیل سنگ کلیه نارد. به خوردن غذاهای سرشار از کلسیم ادامه دهید، مگر اینکه پزشک به شما توصیه‌ی دیگری بکند.
قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود مشورت کنید، زیرا مصرف مکمل کلسیم با افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه مرتبط است. شما می‌توانید با مصرف مکمل همراه با وعده‌ی غذایی این خطر را کاهش دهید. رژیم‌های غذایی کم کلسیم در برخی افراد تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
از پزشک خود بخواهید شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد که به شما در ایجاد برنامه‌ی غذایی برای کاهش خطر سنگ کلیه کمک کند.
داروها
داروها می‌توانند میزان مواد معدنی و نمک‌های موجود در ادرار شما را کنترل کنند و ممکن است در برخی افراد با نوع خاصی از سنگ کلیه مفید باشند. نوع دارویی که پزشک برای شما تجویز می‌کند به نوع سنگ کلیه‌ی شما بستگی دارد. در این جا چند مثال ارائه می‌کنیم:
- سنگ‌های کلسیمی. برای کمک به پیشگیری از سنگ‌های کلسیمی، پزشک ممکن است برای شما یک دیورتیک (ادرار آور) تیازیدی یا یک داروی حاوی فسفات تجویز کند.
- سنگ‌های اسید اوریکی. پزشک شما ممکن است برای کاهش سطح اوریک اسید در خون و ادرار شما آلوپورینول و دارویی برای قلیایی کردن ادرار شما تجویز کند. در برخی موارد، آلوپورینول و عامل قلیایی کننده ممکن است سنگ‌های اسید اوریکی را حل کنند.
- سنگ‌های استروویتی. برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های استروویتی، پزشک شما ممکن است راهبردی‌هایی برای پاک نگه داشتن ادرار شما از باکتری‌هایی که منجر به عفونت می‌شوند ارائه کند. به طور مثال، پزشک شما ممکن است پیش از جراحی و برای مدتی آنتی بیوتیک تجویز کند تا سنگ کلیه‌ی شما را درمان کند.
- سنگ‌های سیستینی. درمان سنگ‌های سیستینی دشوار است. پزشک شما ممکن است به شما توصیه کند مایعات بیشتری بنوشید تا ادرار بیشتری تولید کنید. اگر این توصیه به تنهایی کمک کننده نباشد، پزشکی می‌تواند دارویی تجویز کند که میزان سیستین در ادرار شما را کاهش دهد.
پزشکانی که به شما کمک می کنند
راضیه رحیمی
ممنونم، برنامه خوبی بود، مشکلی نبود. خدا خیرتان دهد
محمدرضا عربی
برنامه ویزيت آنلاین عالی بود، ممنونم
رقیه افشاری
بسیاری عالی بود، وقت ویزیت ساعت 8 بود، دکتر اخیاری ساعت 8:05 آنلاین شدند. تصمیم دارم برای مادرم هم از متخصص گوارش نوبت ویزیت آنلاین بگیرم.
حدیقه همت‌خانی
مشکلی نبود، مجددا پس از آزمایش دوباره از دکتر صفاری وفت می‌گیرم.
عباس عباس زاده
در طول سه روز گذشته که به صورت بستری در مجموعه بیمارستان محب و بخش CCU بستری بودم با دیدن نوع برخورد و اکرام بیماران تحت تاثیر واقع شدم. همیشه در ذهنم آرزوی این را داشتم در ایران خودمان اکرام ارباب رجوع و خاصه بیماران به نحو احسنت انجام پذیرد. ولی این آرزو را تا به امروز در هیچ مجموعه دیگری مثل این بیمارستان تجربه نکرده بودم.
قطعا راه دشواری تا رسیدن به اهداف عالیه شما و دیگر مدیران پیش رو دارید، اما یقینا این مجموعه پتانسیل بهتر شدن و الگو قرارگرفتن را دارد. به عنوان یک مراجعه کننده اولا : ممنون و سپاس، دوما : در این راه پیش رو و پرتلاش باشید، و سوما : نقاط قوت مدیریت خود را حفظ و نقاط ضعف را شناسائی فرمائید. پرسنل این بخش با تمام بیماران، چه پیر و جوان، با محبت و انگیزه خدمت برخورد داشتند.
آمادگی دارم به نوبه خود از تک تک این عزیزان تقدیر نمایم : سرکار خانم های پرستاران یوسفی . خردمند و …، بهیاران شهروز محمودی و …، خدمه زحمتکش و …. همه عزیزان. پزشکان محترم و حاذق که بنده از خانم دکتر ثابتی تکریم و خضوع دارم.
مهدی امین الرعایا
اینجانب مهدی امین الرعایا که در تاریخ 26/6/97 توسط استاد گرانقدر جناب آقای دکتر مرزبان و تیم فرهیخته و دانشمند همراه ایشان تحت عمل CABG قرار گرفته ام، بدینوسیله مراتب تشکر، قدردانی و امتنان خود را از زحمات بی شائبه و نیز فرشتگان مهربان و توانمندی که به عنوان پرستار در آن بیمارستان معظم مشغول ارائه خدمت خصوصا در بخش های ICU-OH1 و بخش آفتاب هستند، اعلام میدارم و آرزومند موفقیت های روز افزون شما در ادامه خدمت های بیشتر به جامعه دردمندان هستم.
البتع لازم به ذکر است مدیریت مهمانداری و همکاری کلیه پرسنل آن بیمارستان در حد قابل تقدیر میباشد.
