ریفلاکس ادراری
در ریفلاکس ادراری (vesicoureteral reflux)، ادرار بصورت برعکس و از مثانه به سمت حالب (لوله‌ی متصل کننده‌ی کلیه به مثانه) جریان می‌یابد. در حالت طبیعی، ادرار تنها از سمت کلیه به مثانه جریان می‌یابد.
ریفلاکس ادراری معمولاً در نوزادان و کودکان تشخیص داده می‌شود. این مشکل، احتمال ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری را افزایش می‌دهد؛ اگر این عفونت‌ها درمان نشوند، می‌توانند آسیب‌های کلیوی ایجاد نمایند.
ریفلاکس ادراری می‌تواند بصورت اولیه یا ثانویه بروز کند. کودکانی که به نوع اولیه‌ی این ریفلاکس دچار هستند، بصورت مادرزادی در دریچه‌ای که مانع جریان یافتن برعکس ادرار از مثانه به سمت حالب می‌شود، نقص دارند. ریفلاکس ادراری ثانویه بر اثر عملکرد نامناسب مجرای ادراری، غالباً درنتیجه‌ی افزایش غیرطبیعی فشار داخل مثانه، ایجاد می‌شود.
ریفلاکس ادراری اولیه در کودکان ممکن است با افزایش سن برطرف شود. درمان این مشکل که بر جلوگیری از آسیب کلیوی تمرکز دارد، شامل مصرف دارو یا عمل جراحی می‌شود.
علل
دستگاه ادراری شما شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و میزراه می‌شود. تمام این بخش‌ها در دفع مواد زائد از بدن نقش دارند.
کلیه‌ها، یک جفت اندام لوبیایی‌شکل در سطح خلفی قسمت بالایی شکم، مواد زائد، آب و الکترولیت‌ها – مواد معدنی‌ای از قبیل: سدیم، کلسیم و پتاسیم که به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند – را از خون فیلتره می‌کند.
لوله‌هایی به نام حالب، ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌برند. ادرار در مثانه ذخیره می‌شود و سپس از طریق لوله‌ای دیگر (میزراه) از بدن دفع می‌گردد.
ریفلاکس ادراری به دو صورت می‌تواند رخ دهد:
- ریفلاکس ادراری اولیه. این نوع از ریفلاکس شیوع بیشتری دارد و علت آن وجود نقصی مادرزادی در یک دریچه است؛ این دریچه بین مثانه و حالب قرار دارد و و در حالت طبیعی از بازگشت ادرار موجود در مثانه به حالب جلوگیری می‌کند.
با رشد کودک، حالب‌های او طویل و راست می‌شوند؛ این موضوع ممکن است عملکرد دریچه‌ی مذکور را تقویت کند و ریفلاکس ادراری را برطرف کند. نوع اولیه‌ی ریفلاکس ادراری معمولاً مشکلی فامیلی است؛ این موضوع می‌تواند حاکی از ژنتیکی بودن این مشکل باشد؛ البته هنوز علت نقص دریچه مشخص نشده‌است.
- ریفلاکس ادراری ثانویه. علت این نوع از ریفلاکس غالباً عدم تخلیه‌ی مناسب مثانه بر اثر وجود انسداد، ازکارافتادگی عضلات مثانه یا آسیب‌دیدگی اعصاب کنترل‌کننده‌ی تخلیه‌ی نرمال مثانه، میباشد.
ریسک‌فاکتورها
ریسک‌فاکتورهای ریفلاکس ادراری عبارتند از:
- اختلال در عملکرد مثانه و روده (BBD). کودکانی که دچار BBD هستند، ادرار و مدفوع خود را نگه می‌دارند و دچار عفونت‌های مکرر مجرای ادراری می‌شوند؛ این موارد می‌توانند منجر به ریفلاکس ادراری شوند.
- جنس. بطور کلی، احتمال وقوع ریفلاکس ادراری در دختران دو برابر پسران است. البته در مورد نوعی از ریفلاکس ادراری که بصورت مادرزادی وجود دارد، وضعیت برعکس است و نوزادان پسر بیشتر دچار آن هستند.
- سن. احتمال وقوع ریفلاکس ادراری نوزادان و کودکان زیر 2 سال بیشتر از سایر کودکان است.
- سابقه‌ی فامیلی. ریفلاکس ادراری می‌تواند مشکلی فامیلی باشد. کودکانی که والدین‌شان دچار ریفلاکس ادراری بوده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای گرفتاری به این مشکل هستند.
خطر وقوع ریفلاکس ادراری در افرادی که خواهر یا برادرشان دچار این مشکل است هم بیشتر است؛ بنابراین ممکن است پزشک درخواست کند که خواهران و برادران کودکی که دچار ریفلاکس ادراری اولیه است هم غربالگری شوند.
عوارض ثانویه
نگرانی عمده در مورد ریفلاکس ادراری وقوع آسیب کلیوی است. هرچه این ریفلاکس شدیدتر باشد، وخامت عوارض ثانویه هم بیشتر خواهدبود.
این عوارض ثانویه شامل موارد زیر می‌شوند:
- تشکیل بافت اسکار در کلیه. اگر اقدامی در جهت درمان عفونت مجرای ادراری صورت نگیرد، در کلیه‌ها بافت اسکار تشکیل می‌شود؛ به این وضعیت ریفلاکس نفروپاتی هم گفته می‌شود که آسیبی دائمی به بافت کلیه می‌زند. تشکیل بیش از حد بافت اسکار ممکن است منجر به افزایش فشار خون و نارسایی کلیه شوند.
- افزایش فشار خون. از آنجا که کلیه‌ها مواد زائد را از خون برمی‌دارند، آسیب‌دیدگی آن‌ها منجر به تجمع این مواد در خون و افزایش فشار خون می‌شود.
- نارسایی کلیه. تشکیل بافت اسکار می‌تواند موجب فقدان عملکرد فیلتراسیون کلیوی شود؛ این امر می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود. نارسایی کلیه می‌تواند به‌سرعت (نارسایی حاد کلیه) یا به‌تدریج (نارسایی مزمن کلیه) ایجاد شود.
همچنین بخوانید: عفونت ادراری
تشخیص
آزمایش ادرار می‌تواند ابتلای فرزندتان را به عفونت مجرای ادراری مشخص کند؛ اما برای تشخیص ریفلاکس ادراری لازم است تست‌های بیشتری انجام شود؛ از جمله:
- سونوگرافی کلیه و مثانه. در این روش عکس‌برداری از امواج فراصوت استفاده می‌شود تا تصاویری از کلیه و مثانه تهیه کنند. سونوگرافی می‌تواند ناهنجاری‌های ساختاری را مشخص کند.
- سیستویورتروگرام حین تخلیه‌ی ادرار (VCUG). در این روش، به کمک اشعه‌ی ایکس تصاویری از مثانه در هنگامی که پر است و هنگامی که در حال تخلیه است، گرفته می‌شود. در حالی که کودک روی پشت خود دراز کشیده‌است، لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) را از طریق میزراه وارد مثانه‌ی او می‌کنند.
پس از ترزیق رنگ کنتراست از طریق کاتتر، تصاویری از مثانه‌ی کودک در پوزیشن‌های مختلف گرفته‌می‌شود. سپس کاتتر را خارج می‌کنند تا کودک ادرار خود را تخلیه کند؛ در حین تخلیه ادرار هم تصاویری از میزراه و مثانه‌ی کودک گرفته می‌شود تا عملکرد آن‌ها را بررسی کنند.
مشکلات این تست شامل احساس ناراحتی بر اثر وارد کردن کاتتر یا بر اثر پر بودن مثانه می‌شود. همچنین احتمال ایجاد نوع جدیدی از عفونت مجرای ادراری هم وجود دارد.
- اسکن هسته‌ای. در این تست که به آن سیستوگرام رادیونوکلئید هم می‌گویند، از فرآیندی مشابه VCUG استفاده می‌شود؛ با این تفاوت که بجای تزریق رنگ کنتراست، یک ماده‌ی پرتوپی‌یاب (رادیوایزوتوپ) را وارد مثانه می‌کنند. اسکنر پرتوپی‌یاب را تشخیص می‌دهد و به کمک آن تعیین می‌کند که آیا مجرای ادراری به‌درستی عمل می‌کند یا خیر.
مشکلات این روش هم شامل احساس ناراحتی در هنگام وارد کردن کاتتر و در هنگام دفع ادرار می‌شود.
درجه‌بندی (grading) ریفلاکس ادراری
پزشکان براساس وخامت ریفلاکس ادراری آن را درجه‌بندی می‌کنند. درجه‌ی 1 که شامل موارد خفیف ریفلاکس می‌شود، ادرار تنها به حالب بازمی‌گردد. شدیدترین موارد ریفلاکس (درجه‌ی 5) شامل ورم شدید کلیوی (هیدرونفروز) و پیچ‌خوردگی حالب می‌شوند.
درمان
روش درمانی انتخابی برای ریفلاکس ادراری به وخامت آن بستگی دارند. کودکانی که دچار نوع خفیف ریفلاکس هستند ممکن است با افزایش سن مشکل‌شان برطرف شود؛ در چنین مواردی پزشک صبر می‌کند تا ببیند وضعیت کودک چطور پیش می‌رود.
روش‌های درمانی برای موارد شدیدتر ریفلاکس ادراری عبارتند از:
داروها
در صورت ابتلا به عفونت مجرای ادراری، لازم است فوراً به بیمار آنتی‌بیوتیک داده شود تا از سرایت عفونت به کلیه‌ها جلوگیری شود. به‌منظور پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری هم پزشک ممکن است دوزهای پایین‌تری از آنتی‌بیوتیک را تجویز نماید.
لازم است کودکی که دارو مصرف می‌کند را در طول دوره‌ی درمان تحت نظر داشت. این نظارت شامل موارد روبرو می‌شود: مراجعات منظم به پزشک، دادن آزمایش‌های ادرار به‌منظور تشخیص عفونت‌های ناگهانی – عفونت‌هایی که علی‌رغم مصرف آنتی‌بیوتیک ایجاد می‌شوند – و عکس‌برداری از مثانه و کلیه‌ها به‌منظور بررسی اینکه آیا با افزایش سن کودک ریفلاکس او برطرف شده‌است یا خیر.
عمل جراحی
عمل جراحی برای ریفلاکس ادراری شامل ترمیم نقص موجود در دریچه‌ی بین مثانه و حالب‌ها می‌شود. نقص دریچه مانع بسته شدن آن و موجب حرکت پس‌رونده‌ی ادرار می‌شود.
روش‌های جراحی مورد استفاده برای برطرف نمودن ریفلاکس عبارتند از:
- جراحی باز. این عمل را تحت بیهوشی انجام می‌دهند؛ طی آن جراح برشی در ناحیه‌ی تحتانی شکم می‌زند و نقص دریچه را برطرف می‌کند.
پس از این عمل لازم است کودک چند روز در بیمارستان بستری شود؛ در مدت بستری، سوندی را به مثانه‌ی او وصل می‌کنند تا ادرارش را تخلیه کند. ریفلاکس ادراری ممکن است در بعضی از افراد باقی بماند ولی بطور کلی این مشکل خودبه‌خود و بدون نیاز به مداخلات بیشتر برطرف می‌گردد.
- جراحی اندوسکوپیک. در این عمل، پزشک لوله‌ای چراغ‌دار (اندوسکوپ) را از میزراه کودک عبور می‌دهد تا داخل مثانه‌ی او را مشاهده کند. سپس ماده‌ای حجیم‌شونده را به اطراف دهانه‌ی حالب تزریق می‌کند تا توانایی دریچه را در بسته‌شدن تقویت کند.
این عمل در مقایسه با جراحی باز کمتر تهاجمی است و خطرات کمتری دارد؛ البته تأثیر آن هم ممکن است به اندازه‌ی جراحی باز نباشد. برای انجام جراحی اندوسکوپیک هم فرد را بیهوش می‌کنند. بطور کلی، پس از عمل نیازی به بستری شدن فرد در بیمار نیست.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
عفونت‌های مجرای ادراری، که در ریفلاکس ادراری بسیار شایع هستند، می‌توانند دردناک باشند. ولی شما می‌توانید با انجام اقدامات زیر، تا زمان پاکسازی عفونت توسط آنتی‌بیوتیکها، درد فرزندتان را کاهش دهید:
- فرزندتان را به مصرف مایعات، مخصوصاً آب، تشویق کنید. نوشیدن آب ادرار را رقیق می‌کند و ممکن است موجب شستشوی باکتری‌ها شود.
تا زمانی که عفونت فرزندتان برطرف نشده، از دادن آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های گازدار حاوی مرکبات و کافئین به او خودداری کنید، چون این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کنند و وخامت تکرر ادرار یا تعجیل در دفع ادرار را افزایش دهند.
- از یک پتو یا حوله‌ی گرم استفاده کنید. یک حوله یا پتو را برای چند دقیقه در خشک‌کن قرار دهید تا گرم شود. توجه داشته‌باشید که حوله یا پتو را صرفاً گرم کنید و از داغ کردن آن بپرهیزید؛ سپس آن را روی شکم فرزندتان قرار دهید. گرما می‌تواند احساس فشار یا درد مثانه را به حداقل برساند.
اگر اختلال در عملکرد مثانه و روده (BBD) موجب ریفلاکس ادراری فرزندتان شده، او را به رعایت رفتارهای صحیح مراجعه به توالت تشویق کنید؛ پیشگیری از یبوست و تخلیه‌ی مثانه هر دو ساعت یکبار در زمان بیداری می‌توانند مفید باشند.
پزشکانی که به شما کمک می کنند
راضیه رحیمی
ممنونم، برنامه خوبی بود، مشکلی نبود. خدا خیرتان دهد
محمدرضا عربی
برنامه ویزيت آنلاین عالی بود، ممنونم
رقیه افشاری
بسیاری عالی بود، وقت ویزیت ساعت 8 بود، دکتر اخیاری ساعت 8:05 آنلاین شدند. تصمیم دارم برای مادرم هم از متخصص گوارش نوبت ویزیت آنلاین بگیرم.
حدیقه همت‌خانی
مشکلی نبود، مجددا پس از آزمایش دوباره از دکتر صفاری وفت می‌گیرم.
عباس عباس زاده
در طول سه روز گذشته که به صورت بستری در مجموعه بیمارستان محب و بخش CCU بستری بودم با دیدن نوع برخورد و اکرام بیماران تحت تاثیر واقع شدم. همیشه در ذهنم آرزوی این را داشتم در ایران خودمان اکرام ارباب رجوع و خاصه بیماران به نحو احسنت انجام پذیرد. ولی این آرزو را تا به امروز در هیچ مجموعه دیگری مثل این بیمارستان تجربه نکرده بودم.
قطعا راه دشواری تا رسیدن به اهداف عالیه شما و دیگر مدیران پیش رو دارید، اما یقینا این مجموعه پتانسیل بهتر شدن و الگو قرارگرفتن را دارد. به عنوان یک مراجعه کننده اولا : ممنون و سپاس، دوما : در این راه پیش رو و پرتلاش باشید، و سوما : نقاط قوت مدیریت خود را حفظ و نقاط ضعف را شناسائی فرمائید. پرسنل این بخش با تمام بیماران، چه پیر و جوان، با محبت و انگیزه خدمت برخورد داشتند.
آمادگی دارم به نوبه خود از تک تک این عزیزان تقدیر نمایم : سرکار خانم های پرستاران یوسفی . خردمند و …، بهیاران شهروز محمودی و …، خدمه زحمتکش و …. همه عزیزان. پزشکان محترم و حاذق که بنده از خانم دکتر ثابتی تکریم و خضوع دارم.
مهدی امین الرعایا
اینجانب مهدی امین الرعایا که در تاریخ 26/6/97 توسط استاد گرانقدر جناب آقای دکتر مرزبان و تیم فرهیخته و دانشمند همراه ایشان تحت عمل CABG قرار گرفته ام، بدینوسیله مراتب تشکر، قدردانی و امتنان خود را از زحمات بی شائبه و نیز فرشتگان مهربان و توانمندی که به عنوان پرستار در آن بیمارستان معظم مشغول ارائه خدمت خصوصا در بخش های ICU-OH1 و بخش آفتاب هستند، اعلام میدارم و آرزومند موفقیت های روز افزون شما در ادامه خدمت های بیشتر به جامعه دردمندان هستم.
البتع لازم به ذکر است مدیریت مهمانداری و همکاری کلیه پرسنل آن بیمارستان در حد قابل تقدیر میباشد.
