استئوپورز (پوکی استخوان)

استئوپورز سبب ضعف و شکستگی استخوان‌ها می‌شود. این بیماری به حدی استخوان‌ها را شکننده می‌کند که افتادن یا حتی فشارهای بسیار کم مانند خم شدن یا سرفه، ممکن است سبب شکستگی استخوان شود. شکستگی‌هایی که به علت استئوپورز رخ می‌دهند، اغلب در مفصل ران، مچ یا ستون فقرات ایجاد می‌شوند.

استخوان بافتی زنده است که به‌طور مداوم تخریب و بازسازی می‌شود. استئوپورز زمانی رخ می‌دهد که سرعت بازسازی استخوان جدید از سرعت تخریب استخوان قدیمی کمتر می‌شود.

استئوپورز مردان و زنان در همهٔ نژادها را درگیر می‌کند. اما احتمال ایجاد این بیماری در زنان سفیدپوست و آسیایی – به‌خصوص زنان مسنی که مدتی از یائسگی آن‌ها گذشته – بالاتر است.

درمان دارویی، رژیم غذایی سالم و ورزش‌های تحمل‌کنندهٔ وزن به پیشگیری از این بیماری یا تقویت استخوان‌های ضعیف‌شده، کمک می‌کنند.

نشانه‌ها

معمولاً در مراحل اولیهٔ از دست دادن تراکم استخوان، نشانه‌ای وجود ندارد. اما وقتی استخوان‌ها به علت استئوپورز ضعیف شدند، ممکن است علائم و نشانه‌های ذیل ظاهر شوند:

• کمردرد، که به علت شکستگی یا خردشدن مهره‌ای ایجاد می‌شود
• کوتاه‌شدن قد
• خمیدگی قامت
• شکستگی‌هایی که راحت‌تر از حد انتظار رخ می‌دهند

زمان مراجعه به پزشک

اگر دچار یائسگی زودرس شدید، قبلاً یک دورهٔ چند ماهه کورتیکواستروئید مصرف کرده‌اید یا یکی از والدین شما دچار شکستگی مفصل ران شده‌ است، بهتر است راجع‌به استئوپورز با پزشک خود صحبت کنید.

علل

استخوان‌ها به‌طور مداوم بازسازی می‌شوند، یعنی استخوان جدید تشکیل شده و استخوان قدیمی تخریب می‌شود. در زمان جوانی، سرعت تجدید استخوان از سرعت تخریب آن بیشتر است و در نتیجه تراکم استخوان افزایش می‌یابد. پس از اوایل دههٔ سوم زندگی سرعت این فرایند کاهش می‌یابد. بیشتر افراد تا سن ۳۰ سالگی به حداکثر تراکم استخوانی خود می‌رسند. با افزایش سن، سرعت تخریب تودهٔ استخوانی از سرعت تجدید آن بیشتر می‌شود.

احتمال ابتلا به استئوپورز تا حدی به تراکم استخوانی به‌دست‌آمده در جوانی بستگی دارد. حداکثر تراکم استخوان تا حدی ارثی است و در نژادهای مختلف متفاوت است. هرچه تراکم استخوانی شما بیشتر باشد، استخوان بیشتری را ذخیره کرده‌اید و با افزایش سن احتمال کمتری وجود دارد که به استئوپورز مبتلا شوید.

عوامل خطر

عواملی وجود دارند که احتمال ابتلا به استئوپورز را بالا می‌برند، مانند سن، نژاد، شیوهٔ زندگی، بیماری‌ها و درمان‌های انجام‌شده.

عواملی که قابل تغییر نیستند

برخی از عوامل خطر استئوپورز از کنترل شما خارج‌اند، مانند:

• جنسیت. احتمال ابتلا به استئوپورز در زنان بالاتر از مردان است.
• سن. هرچه سن بالاتر باشد احتمال ابتلا به استئوپورز بالاتر است.
• نژاد. نژاد سفید و آسیایی با احتمال بیشتری به استئوپورز مبتلا می‌شوند.
• سابقهٔ خانوادگی. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرهای شما به استئوپورز مبتلا باشند، به‌خصوص اگر یکی از والدین شما دچار شکستگی مفصل ران شده باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که شما نیز به این بیماری دچار شوید.
• اندازهٔ چارچوب بدن. احتمال ابتلا به این بیماری در زنان و مردانی که چهارچوب بدنی کوچکی دارند بیشتر است، زیرا ممکن است این افراد، ذخیرهٔ استخوانی کمتری داشته باشند.

سطح هورمون‌ها

اگر سطح برخی از هورمون‌ها در بدن بسیار بالا یا بسیار پایین باشد، احتمال ابتلا به استئوپورز افزایش می‌یابد. برخی این هورمون‌ها در ذیل آورده شده‌اند:

• هورمون‌های جنسی. معمولاً کاهش سطح هورمون جنسی سبب تضعیف استخوان می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر ابتلا به استئوپورز، کاهش سطح هورمون استروژن در زنان پس از یائسگی است.

در مردان با افزایش سن، سطح هورمون تستوسترون به تدریج کاهش می‌یابد. درمان سرطان پروستات در مردان که سبب کاهش سطح تستوسترون می‌شود و درمان سرطان سینه در زنان که سبب کاهش سطح استروژن می‌شود، احتمالاً سرعت ازدست‌دادن تراکم استخوان را افزایش می‌دهد.

• مشکلات تیروئیدی. سطح بالای هورمون‌های تیروئیدی سبب ازدست‌دادن تراکم استخوان می‌شود. پرکاری تیروئید یا مصرف بیش‌از حد داروهای کم‌کاری تیروئید (این داروها حاوی هورمون تیروئیدی‌اند) سبب افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی در بدن می‌شود.
• غدد دیگر. استئوپورز با غدهٔ پاراتیروئید و فوق کلیوی (آدرنال) پرکار نیز ارتباط دارد.

عوامل مربوط به رژیم غذایی

این افراد با احتمال بیشتری به استئوپورز مبتلا می‌شوند:

• افرادی که دریافت کلسیم آن‌ها پایین است. کمبود کلسیم در طول عمر، در ایجاد استئوپورز نقش دارد. دریافت پایین کلسیم سبب کاهش تراکم استخوان، از دست دادن زودرس تراکم استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان می‌شود.
• افرادی که اختلال اشتها دارند. محدودیت تغذیه‌ای شدید و لاغربودن موجب ضعف استخوان در هر دو جنس می‌شود.
• جراحی معده‌ای – روده‌ای. کاهش اندازهٔ معده یا برداشتن بخشی از روده، سطح جذب مواد غذایی – شامل کلسیم – را محدود می‌کند. این جراحی‌ها شامل جراحی‌های لاغری و دیگر جراحی‌هایی که برای بیماری‌های معده‌ای – روده‌ای انجام می‌گیرند، می‌شوند.

استروئیدها و داروهای دیگر

مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی خوراکی یا تزریقی مانند پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوان اختلال ایجاد می‌کند. برخی از داروهای دیگر نیز با ایجاد استئوپورز ارتباط دارند. این داروها برای مقابله یا پیشگیری از موارد ذیل تجویز می‌شوند:

• داروهای تشنج
• رفلاکس معده (ترش کردن)
• داروهای سرطان
• داروهای رد پیوند

بیماری‌ها

احتمال ایجاد استئوپورز در افرادی که دچار بیماری‌های خاص‌اند، بالاتر است. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• بیماری سلیاک
• بیماری التهاب روده
• بیماری‌های کلیوی یا کبدی
• سرطان
• لوپوس
• مولتیپل میلوما (نوعی سرطان خون)
• آرتریت روماتوئید

شیوهٔ زندگی

برخی از عادت‌های بد زندگی احتمال ابتلا به استئوپورز را بالا می‌برند. برای نمونه:

• بی‌تحرکی. افرادی که طولانی‌مدت می‌نشینند، نسبت به افراد فعال بیشتر در معرض ابتلا به استئوپورز هستند. هر ورزش یا فعالیتی که تحمل‌کنندهٔ وزن باشد و تعادل و حفظ وضعیت صحیح قرارگیری بدن در آن مهم باشد، برای استخوان‌ها مفید است؛ اما به نظر می‌رسد که راه رفتن، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه‌برداری، به‌طور خاص به استخوان‌ها کمک می‌کند.
• مصرف بیش‌از حد الکل. مصرف بیش‌از دو نوشیدنی الکلی در روز، احتمال ابتلا به استئوپورز را بالا می‌برد.
• مصرف تنباکو. نقش دقیق تنباکو در استئوپورز مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف تنباکو سبب تضعیف استخوان‌ها می‌شود.

عوارض

از جدی‌ترین عوارض استئوپورز، شکستگی استخوان به‌خصوص در ستون فقرات یا مفصل ران است. شکستگی مفصل ران اغلب به علت افتادن رخ می‌دهد و ممکن است به ناتوانی و حتی مرگ در یک‌ سال اول پس از شکستگی منجر شود.

در برخی موارد ستون فقرات حتی بدون افتادن فرد دچار شکستگی می‌شود. استخوان‌هایی که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند (مهره‌ها) ممکن است تا حد خرد شدن ضعیف شوند. این موضوع سبب کمردرد، کاهش قد و خمیدگی قامت می‌شود.

پیشگیری

تغذیهٔ مناسب و ورزش برای سلامت نگه داشتن استخوان در طول زندگی، ضروری است.

پروتئین

پروتئین یکی از اجزای سازندهٔ استخوان است. با این وجود، دربارهٔ اثر دریافت پروتئین بر تراکم استخوان شواهد ضدونقیضی وجود دارد. بیشتر مردم در رژیم غذایی خود پروتئین فراوانی دریافت می‌کنند، اما این موضوع دربارهٔ همه صدق نمی‌کند. خام‌خواران و گیاه‌خواران اگر به‌طور فعالانه به دنبال منابع تغذیه‌ای مناسب مانند سویا، مغزیجات، بقولات، دانه‌های مخصوص خام‌خواران و گیاه‌خواران و لبنیات و تخم‌مرغ برای گیاه‌خواران بگردند، در رژیم غذایی خود به اندازهٔ کافی پروتئین دریافت می‌کنند.

بالغان مسن‌تر ممکن است به علل مختلف پروتئین کمتری مصرف کنند. اگر تصور می‌کنید که میزان پروتئین دریافتی شما پایین است، از پزشک خود دربارهٔ مصرف مکمل‌ها سؤال کنید.

وزن بدن

کم‌وزن بودن احتمال از دست دادن تراکم استخوان و ایجاد شکستگی را بالا می‌برد. اکنون می‌دانیم که اضافه‌وزن در افزایش احتمال شکستگی بازو و مچ دست نقش دارد؛ بنابراین، حفظ وزن مناسب هم به‌طور کلی برای سلامت و هم برای استخوان‌ها، مفید است.

کلسیم

مردان و زنان در محدودهٔ سنی ۱۸تا ۵۰ سال، روزانه به mg 1000 کلسیم نیاز دارند. این میزان کلسیم روزانه در زنان در سن ۵۰ سالگی و مردان در سن ۷۰ سالگی به mg 1200 کلسیم در روز، افزایش می‌یابد.

از جمله منابع خوب کلسیم می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• لبنیات کم‌چرب
• سبزیجات برگی با رنگ سبز تیره
• کنسرو ماهی آزاد یا ساردین با استخوان
• فراورده‌های سویا، مثل توفو (پنیر سویا)
• غلات و آب‌پرتقال غنی‌شده با کلسیم

اگر دریافت کلسیم کافی از رژیم غذایی برای شما مشکل است، استفاده از مکمل‌های کلسیم را در نظر بگیرید. با این حال، مصرف بیش‌از حد کلسیم با سنگ کلیه ارتباط داده شده‌ است. برخی از متخصصان پیشنهاد می‌کنند که مصرف بیش‌از حد کلسیم به‌خصوص به صورت مکمل، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. با این حال این موضوع تأیید نشده‌ است.

ویتامین دی (D)

ویتامین دی توانایی بدن برای جذب کلسیم را افزایش می‌دهد و از روش‌های دیگر، سلامت استخوان را نیز بهبود می‌بخشد. افراد می‌توانند بخشی از ویتامین دی مورد نیاز خود را از طریق نور خورشید به دست آورند. اما اگر جزء افرادی هستید که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند، زمین‌گیر هستند یا برای پیشگیری از سرطان پوست از ضدآفتاب استفاده می‌کنند، ممکن است نور خورشید برای شما منبع خوبی برای ویتامین دی نباشد. جهت حفظ سلامت استخوان، توصیه شده است که بالغان در محدودهٔ سنی ۵۱ تا ۷۰ سال، روزانه ۶۰۰ واحد بین‌المللی (IU) و پس از ۷۰ سالگی روزانه IU 800 ویتامین دی مصرف کنند. منبع این ویتامین دی می‌تواند غذا یا مکمل‌ها باشد.

ممکن است افرادی که منبع دیگری برای ویتامین دی ندارند، به‌خصوص افرادی که به اندازهٔ کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند، به مکمل‌ها نیاز پیدا کنند. بیشتر محصولات مولتی ویتامین حاوی IU 600 تا IU 800 ویتامین دی هستند. برای بیشتر افراد مصرف ویتامین دی تا IU 4000 در روز، بی‌خطر است.

ورزش

ورزش به تقویت استخوان‌ها و کاهش سرعت از‌دست‌دادن تراکم استخوان کمک می‌کند. ورزش در هر زمانی شروع شود برای استخوان مفید است، اما زمانی بیشترین سود را از ورزش کردن می‌برید که در زمان جوانی به‌طور منظم شروع به ورزش کنید و این کار را در طول عمر خود ادامه دهید.

ورزش‌های قدرتی را با ورزش‌های تحمل‌کنندهٔ وزن و تعادلی ترکیب کنید. ورزش‌های قدرتی به تقویت عضلات و استخوان‌های بازو و بخش فوقانی ستون فقرات، کمک می‌کنند. ورزش‌های تحمل‌کنندهٔ وزن – مانند راه رفتن، دویدن، پله‌نوردی، طناب‌زنی، اسکی‌کردن و ورزش‌های پربرخورد – بیشتر بر استخوان‌های پا، مفصل ران و بخش تحتانی ستون فقرات تأثیر دارند. ورزش‌های تعادلی مانند تای چی، احتمال افتادن را به‌خصوص در سن‌های بالاتر، کاهش می‌دهند.

شنا، دوچرخه‌سواری و ورزش‌کردن با ماشین‌هایی مانند دستگاه الپتیکال (اسکی فضایی)، ورزش‌های خوبی برای سیستم قلبی عروقی‌اند، اما در بهبود سلامت استخوان نقش ندارند.