فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر به وجود مشکل در یکی از بالشتک‌های الاستیکیِ (دیسک) قرارگرفته در بین استخوان‌های منفردی (مهره‌ها) که روی‌هم قرار دارند و ستون فقرات را می‌سازند، اشاره دارد. دیسک ستون فقرات مانند یک دونات ژله‌ای است؛ یعنی مرکز آن نرم است و یک پوستهٔ خارجی سخت‌تر، این مرکز نرم را دربرگرفته است. فتق دیسک – گاهی اوقات دیسک بیرون‌زده یا پاره‌شده نیز نامیده می‌شود – زمانی رخ می‌دهد که مقداری از این ژلهٔ نرم از طریق یک پارگی در پوستهٔ خارجی سخت، خارج می‌شود.
فتق دیسک ممکن است اعصاب نزدیک به خود را تحریک کند و موجب ایجاد درد، کرختی و یا ضعف در دست یا پا شود. از طرف دیگر، در افراد بسیاری فتق دیسک بدون نشانه است. بیشتر افرادی که فتق دیسک دارند برای اصلاح آن نیازی به جراحی ندارند.
نشانه‌ها
بیشتر فتق دیسک‌ها در پایین کمر (بخش لومبار ستون مهره‌ها) رخ می‌دهند؛ اگرچه ممکن است در گردن (بخش سرویکال ستون مهره‌ها) نیز رخ دهند. شایع‌ترین علائم و نشانه‌های فتق دیسک در ذیل آمده است:
- درد در بازو یا پا. اگر فتق دیسک در پایین کمر باشد، معمولاً درد در باسن، ران و پشت ساق شدید است. این درد ممکن است بخشی از پا (Foot) را نیز درگیر کند. اگر فتق دیسک در گردن رخ دهد، درد معمولاً در شانه‌ها و بازو شدید است. ممکن است هنگام سرفه، عطسه و یا قراردادن ستون مهره‌ها در وضعیت‌های خاص، درد به بازو یا پا تیر بکشد.
- کرختی و گزگز شدن. افرادی که دچار فتق دیسک‌اند اغلب در بخشی از بدن – که توسط اعصاب درگیر عصب‌دهی می‌شود – احساس کرختی و گزگزشدن می‌کنند.
- ضعف. معمولاً عضلاتی که توسط اعصاب درگیر عصب‌دهی شوند، دچار ضعف می‌گردند. این افراد ممکن است تلوتلو بخورند و یا در بلندکردن و نگه‌داشتن اجسام دچار مشکل شوند.
ممکن است بدون آنکه بدانید مبتلا به فتق دیسک باشید. گاهی اوقات در تصویربرداری‌های ستون فقراتِ افرادی که هیچ نشانه‌ای ندارند، فتق دیسک مشاهده می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
اگر درد گردن یا کمر تا پایین بازو یا پای شما انتشار دارد و با احساس کرختی، گزگزشدن و ضعف همراه است، به پزشک مراجعه کنید.
علل
فتق دیسک اغلب در نتیجهٔ فرسودگی و پارگی‌های تدریجی و مرتبط با سن – که دژنراسیون دیسک نام دارد – رخ می‌دهد. با افزایش سن، دیسک‌های ستون فقرات مقداری از محتوای آب خود را از دست می‌دهند. این موضوع سبب کاهش انعطاف‌پذیری می‌شود و درنتیجه حتی یک تنش یا چرخش کوچک، ممکن است سبب پارگی آن‌ها شود.
اغلب افراد نمی‌توانند علت دقیق فتق دیسک خود را مشخص کنند. گاهی اوقات، استفاده از عضلات کمر به‌جای عضلات پا و ران هنگام بلندکردن اجسام سنگین و یا چرخاندن کمر هنگام بلندکردن این اجسام، ممکن است سبب ایجاد فتق دیسک شود.
عوامل خطر
عواملی که احتمال فتق دیسک را افزایش می‌دهد شامل موارد ذیل می‌شوند:
- وزن. اضافه‌وزن فشار بیشتری به دیسک‌های پایین کمر وارد می‌کند.
- شغل. افرادی که دارای مشاغل نیازمند فعالیت فیزیکی هستند با احتمال بیشتری به مشکلات مرتبط با دیسک دچار می‌شوند. برداشتن اجسام، کشیدن، هل دادن، خم‌شدن به پهلو و چرخاندن کمر به‌طور مکرر نیز احتمال ابتلا به فتق دیسک را بالا می‌برد.
- ژنتیک. برخی از افراد، دارای استعداد ارثی ابتلا به دیسک کمر هستند.
عوارض
نخاع تا بخش پایینی کانال مهره‌ها ادامه نمی‌یابد و درست در زیر گودی کمر به گروهی از ریشه‌های بلند عصبی تقسیم می‌شود (کودا اکوینا). این ریشه‌ها به دم اسب شباهت دارند. به‌ندرت، فتق دیسک ممکن است تمامی کودا اکوینا را تحت‌فشار قرار دهد. در این موارد ممکن است جهت پیشگیری از ضعف دائمی یا فلجی، به جراحی اورژانسی نیاز باشد.
اگر دچار موارد ذیل شدید فوری به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- وخیم‌تر شدن نشانه‌ها. درد، کرختی یا ضعف ممکن است تا حدی افزایش یابد که فرد در انجام کارهای روزانهٔ معمول خود ناتوان شود.
- اختلال عملکرد مثانه یا مزاج. افرادی که دچار سندروم کودا اکونیا هستند ممکن است دچار بی‌اختیاری شوند و یا با وجود مثانهٔ پر، در ادرار کردن مشکل داشته باشند.
- بی‌حسی زین اسبی. این بی‌حسی پیش‌رونده، نواحیِ در تماس با زین اسب – سمت داخل ران‌ها، پشت پاها و ناحیهٔ اطراف رکتوم – را درگیر می‌کند.
پیشگیری
جهت پیشگیری از فتق دیسک موارد ذیل کمک‌کننده‌اند:
- ورزش‌کردن. تقویت تنهٔ عضلات به پایداری و حمایت از ستون مهره‌ها کمک می‌کند.
- طرز قرارگیری بدن حین نشستن یا ایستادن مناسب باشد. طرز قرارگیری خوب بدن، از فشار وارده بر ستون فقرات و دیسک‌ها می‌کاهد. کمر خود را صاف نگه دارید، به‌خصوص زمانی که باید برای مدتی طولانی بنشینید. اجسام سنگین را به‌طور صحیح بردارید و برای این کار از پاهای خود استفاده کنید نه کمر خود.
- حفظ رژیم غذایی سالم. اضافه‌وزن فشار بیشتری به ستون مهره‌ها و دیسک وارد می‌کند و آن‌ها را مستعد فتق می‌سازد.
تشخیص
در طول معاینهٔ فیزیکی، پزشک کمر را جهت وجود حساسیت به لمس بررسی می‌کند. پزشک ممکن است جهت تعیین علت درد، از شما بخواهد که به پشت خود دراز بکشید و پاهای خود را در وضعیت‌های مختلف قرار دهید. همچنین ممکن است پزشک معاینهٔ نورولوژی انجام دهد تا موارد ذیل را بررسی کند:
- رفلکس‌ها
- قدرت عضله
- توانایی راه‌رفتن
- توانایی حس‌کردن تماس ملایم، سر سوزن یا ارتعاش
در اغلب موارد فتق دیسک، برای تشخیص تنها به معاینهٔ فیزیکی و شرح‌حال بالینی نیاز است. اگر پزشک به بیماری دیگری شک کند و یا بخواهد بداند کدام عصب‌ها درگیر شده‌اند، ممکن است دستور یک یا تعداد بیشتری از روش‌های تصویربرداری آورده‌شده در ادامه را بدهد:
روش‌های تصویربرداری
- گرافی‌ها. گرافی‌های ساده فتق دیسک را نشان نمی‌دهند، اما پزشک ممکن است جهت رد دلایل دیگر درد کمر مانند عفونت، تومور، مشکلات مربوط بر هم‌راستا نبودن ستون فقرات و یا شکستگی استخوان، دستور گرافی دهد.
- توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی اسکن). دستگاه سی‌تی اسکن از زاویه‌های زیاد و مختلفی، از بدن گرافی می‌گیرد. این دستگاه سپس این گرافی‌ها را با یکدیگر ترکیب می‌کند تا از ستون مهره‌ها و ساختارهای اطراف آن، تصاویر مقطعی تهیه کند.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام‌آرآی). این روش جهت تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن، از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی استفاده می‌کند. از این روش می‌توان جهت تعیین محل دیسک بیرون‌زده و مشخص نمودن اعصاب درگیر استفاده نمود.
- میلوگرام. در ابتدا به داخل مایع نخاعی، رنگ تزریق شده و سپس از آن گرافی گرفته می‌شود. این تست فشار واردشده به نخاع یا اعصاب را – که به علت فتق دیسک‌های متعدد یا بیماری‌های دیگر رخ می‌دهد – نشان می‌دهد.
تست‌های عصبی
مطالعات الکترومیلوگرام و هدایت عصبی، نحوهٔ حرکت ایمپالس‌های عصبی در طول بافت عصبی را نشان می‌دهند. این تست به تعیین دقیق محل آسیب عصب کمک می‌کند.
درمان
در بیشتر افراد درمان حمایتی ممکن است در طی چند روز یا چند هفته، نشانه‌ها را تسکین دهد. درمان حمایتی بیشتر شامل دوری کردن از وضعیت‌های دردناک، پیروی از ورزش‌های برنامه‌ریزی‌شده و رژیم داروهای ضددرد می‌شود.
درمان دارویی
- داروهای ضددرد بدون نیاز به نسخهٔ پزشک. اگر شدت درد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است استفاده از ضددردهای بدون نیاز به نسخهٔ پزشک – مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن – را پیشنهاد کند.
- ضددردهای نارکوتیک. اگر درد با داروهای بدون نیاز به نسخهٔ پزشک بهبود نیابد، پزشک ممکن است برای دورهٔ کوتاهی ضددردهای نارکوتیک را تجویز کند. از عوارض جانبی احتمالی این داروها می‌توان اثرات آرام‌بخشی و خواب‌آلودگی (Sedative)، تهوع، گیجی و یبوست را نام برد.
- ضدتشنج‌ها. کاربرد اصلی این داروها کنترل تشنج است؛ اما این داروها در درمان درد عصبی انتشاریابنده – که اغلب همراه با فتق دیسک بروز می‌یابد – نیز مفیداند.
- شل‌کننده‌های عضلات. اگر بیمار دچار اسپاسم‌های عضلانی باشد، پزشک ممکن است برای وی شل‌کنندهٔ عضلانی تجویز کند. اثرات سداتیو و سرگیجه از جمله عوارض جانبی معمول این داروهاست.
- تزریق کورتیزون. ممکن است کورتیکواستروئیدهای سرکوب‌کنندهٔ التهاب، به‌طور مستقیم به نواحی اطراف اعصاب نخاعی تزریق شوند. با تصویربرداری از ستون مهره‌ها می‌توان با امنیت بیشتری سوزن تزریق را هدایت نمود. گاهی اوقات جهت کاهش تورم و التهاب، ممکن است یک دوره استروئیدهای خوراکی تجویز شود.
فیزیک‌درمانی
اگر درد در طی چند هفته برطرف نشود، پزشک ممکن است فیزیک‌درمانی را پیشنهاد کند. متخصص فیزیک‌درمانی می‌تواند انواعی از وضعیت‌های قرارگرفتن بدن و ورزش‌هایی را به شما آموزش دهد که برای به‌حداقل‌رساندن درد فتق دیسک طراحی شده‌اند.
جراحی
تعداد کمی از بیماران مبتلا به فتق دیسک در نهایت به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. پزشک در صورتی درمان جراحی را پیشنهاد می‌کند که درمان حمایتی پس از شش هفته در بهبود نشانه‌ها مؤثر واقع نشود؛ به‌خصوص اگر بیمار هنوز دچار موارد ذیل باشد:
- کرختی یا ضعف
- مشکل در ایستادن یا راه‌رفتن
- بی‌اختیاری در ادرار یا مدفوع
در بسیاری از موارد، جراحان می‌توانند تنها بخش بیرون‌زدهٔ دیسک را بردارند. بااین‌وجود به‌ندرت، باید تمامی دیسک برداشته شود. در این موارد ممکن است نیاز باشد جهت ایجاد ثبات در ستون مهره‌ها، مهره‌ها با ابزار فلزی به هم متصل شوند. به‌ندرت، جراح ممکن است کاشت دیسک مصنوعی را پیشنهاد کند.
پزشکی جایگزین
برخی از درمان‌های پزشکی جایگزین و مکمل به تسکین درد مزمن کمر کمک می‌کنند. از جملهٔ این درمان‌ها می‌توان موارد ذیل را مثال زد:
- کایروپراکتیک. یافت شده است که دست‌کاری ستون مهره‌ها در درد پایین کمر – که حداقل یک ماه طول کشیده باشد – اثر متوسطی دارد. کایروپراکتیک گردن به‌ندرت ممکن است سبب ایجاد انواعی از سکته‌های مغزی شود.
- طب سوزنی. باوجودآنکه نتایج این نوع درمان به‌نسبت کم است، به نظر می‌رسد که عملکرد طب سوزنی در تسکین درد مزمن کمر و گردن، خوب است.
- ماساژ. این درمان دستی، در بیماران مبتلا به درد مزمن پایین کمر، درد را به‌طور موقت تسکین می‌دهد.
- یوگا. یوگا ترکیبی از فعالیت فیزیکی، تمرینات تنفسی و مدیتیشن است و در برخی از افراد عملکرد را بهبود می‌بخشد و از درد مزمن کمر می‌کاهد.
شیوهٔ زندگی و درمان‌های خانگی
- استفاده از مسکن‌ها. داروهای بدون نیاز به نسخهٔ پزشک – مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن – به کاهش درد همراه با فتق دیسک کمر کمک می‌کنند.
- استفاده از گرما یا سرما. می‌توان به طور اولیه از پک‌های سرد برای تسکین درد و التهاب استفاده کرد. پس از چند روز، می‌توان از گرمای ملایم جهت تسکین و آرام‌کردن درد استفاده نمود.
- دوری از استراحت زیاد در بستر. استراحت بیش از اندازه در بستر ممکن است به خشکی مفاصل و ضعف عضلات منجر شود. این موضوع بهبود را به خطر می‌اندازد. بهتر است در وضعیتی راحت، 30 دقیقه استراحت کنید و سپس قدم بزنید و یا کاری انجام دهید. در طول روند بهبودی، سعی کنید از فعالیت‌هایی که درد شما را بدتر می‌کنند بپرهیزید.
پزشکانی که به شما کمک می کنند
راضیه رحیمی
ممنونم، برنامه خوبی بود، مشکلی نبود. خدا خیرتان دهد
محمدرضا عربی
برنامه ویزيت آنلاین عالی بود، ممنونم
رقیه افشاری
بسیاری عالی بود، وقت ویزیت ساعت 8 بود، دکتر اخیاری ساعت 8:05 آنلاین شدند. تصمیم دارم برای مادرم هم از متخصص گوارش نوبت ویزیت آنلاین بگیرم.
حدیقه همت‌خانی
مشکلی نبود، مجددا پس از آزمایش دوباره از دکتر صفاری وفت می‌گیرم.
عباس عباس زاده
در طول سه روز گذشته که به صورت بستری در مجموعه بیمارستان محب و بخش CCU بستری بودم با دیدن نوع برخورد و اکرام بیماران تحت تاثیر واقع شدم. همیشه در ذهنم آرزوی این را داشتم در ایران خودمان اکرام ارباب رجوع و خاصه بیماران به نحو احسنت انجام پذیرد. ولی این آرزو را تا به امروز در هیچ مجموعه دیگری مثل این بیمارستان تجربه نکرده بودم.
قطعا راه دشواری تا رسیدن به اهداف عالیه شما و دیگر مدیران پیش رو دارید، اما یقینا این مجموعه پتانسیل بهتر شدن و الگو قرارگرفتن را دارد. به عنوان یک مراجعه کننده اولا : ممنون و سپاس، دوما : در این راه پیش رو و پرتلاش باشید، و سوما : نقاط قوت مدیریت خود را حفظ و نقاط ضعف را شناسائی فرمائید. پرسنل این بخش با تمام بیماران، چه پیر و جوان، با محبت و انگیزه خدمت برخورد داشتند.
آمادگی دارم به نوبه خود از تک تک این عزیزان تقدیر نمایم : سرکار خانم های پرستاران یوسفی . خردمند و …، بهیاران شهروز محمودی و …، خدمه زحمتکش و …. همه عزیزان. پزشکان محترم و حاذق که بنده از خانم دکتر ثابتی تکریم و خضوع دارم.
مهدی امین الرعایا
اینجانب مهدی امین الرعایا که در تاریخ 26/6/97 توسط استاد گرانقدر جناب آقای دکتر مرزبان و تیم فرهیخته و دانشمند همراه ایشان تحت عمل CABG قرار گرفته ام، بدینوسیله مراتب تشکر، قدردانی و امتنان خود را از زحمات بی شائبه و نیز فرشتگان مهربان و توانمندی که به عنوان پرستار در آن بیمارستان معظم مشغول ارائه خدمت خصوصا در بخش های ICU-OH1 و بخش آفتاب هستند، اعلام میدارم و آرزومند موفقیت های روز افزون شما در ادامه خدمت های بیشتر به جامعه دردمندان هستم.
البتع لازم به ذکر است مدیریت مهمانداری و همکاری کلیه پرسنل آن بیمارستان در حد قابل تقدیر میباشد.
