شرح پروژه واکسن ایرانی کرونا

دکتر مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران در گفت‌وگوی زنده با برنامه‌ٔ اینستاکلینیک محب که با محوریت واکسن کرونای ایرانی صورت گرفت، توضیحات جالب توجهی از روند تولید واکسن کرونای ایران بیان کردند.

ایشان در ابتدا گفتند که: این روزها بحث واکسن بسیار داغ است و مردم دنیا از کووید خسته شده‌اند. ما فکر می‌کردیم که بعد از گذشت چند ماه دوره‌ٔ این بیماری به اتمام برسد اما می‌بینید که از نظر اقتصادی، اجتماعی و روانی ضربه‌های شدیدی را به غیر از مسئله‌ٔ جانی به افراد تحمیل کرده است، به گونه‌ای که خیلی از افراد یا به این بیماری مبتلا شدند و یا عزیزان خود را از دست داده‌اند. در حال حاضر به این نتیجه رسیده‌ایم که تنها راه پیشگیری از این بیماری، واکسن است.

چرا در زمینه‌ٔ تولید واکسن دیر اقدام کردید و یا چرا خرید واکسن‌هایی که در دنیا مطرح شده‌اند را انجام نمی‌دهیم؟

اولاً دیر شروع نکردیم اما در مورد واکسن آنفولانزا محتاج خرید آن از خارج بودیم و دو سال است که در این مورد بسیار اذیت شدیم زیرا به علت تحریم‌ها واکسن به موقع به دست ما نمی‌رسید. اما هم‌اکنون زیرساخت‌هایی که در این زمینه لازم بود، ایجاد شده است. اگر در گذشته این تجهیزات را داشتیم، می‌توانستیم واکسن آنفولانزا را هم بسازیم. اما خوشبختانه در ستاد اجرایی فرمان امام، این زیرساخت‌ها فراهم شده است. تنها کافی بود تا تکنولوژی لازم را در اختیار جوانانی که بسیار در این زمینه عالِم هستند و سرمایه‌ٔ این کشوراند، قرار دهند. اولین واکسن ایران توانست تأییدیه‌ٔ کمیته‌ٔ اخلاق را بگیرد و قرار است که به زودی کارآزمایی بالینی بر روی انسان را شروع کنیم.

در مورد افرادی که ضد واکسن هستند و در فضای مجازی اقدام به انتشار مطالب کذب می‌کنند، همان‌طور که در گذشته هم گفتم ما مردم دنیا دچار اینفودمی شده‌ایم، یعنی اپیدمی ناشی از اخبار کذب به صورتی که نمی‌توانیم اخبار درست را از نادرست تشخیص دهیم.

تنها واکسنی که تأییدیه‌ٔ اضطراری FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) را گرفته و در دنیا بسیار سروصدا کرده است، واکسن فایزر می‌باشد. این واکسن، یک نوآوری در واکسیناسیون است و به آن تأییدیهٔ اضطراری داده شده است تا به صورت Post marketing (کنترل محصول در سطح عرضه) کار کند، منتها خیلی از کشورها در حال استفاده از آن هستند. مانند کشور انگلیس که اولین کشوری بود که تزریق آن را  شروع کرد.

شروع واکسیناسیون در کشوری که واکسن را تهیه می‌کند باید اولویت‌بندی شود و نمی‌توان میلیون‌ها نفر را به صورت همزمان واکسینه کرد. بنابراین در درجه‌ٔ اول بر اساس اولویت‌بندی که در کمیته‌ٔ کشوری در خصوص آن بحث خواهد شد، قاعدتاً باید در ابتدا کادر درمان واکسینه شوند که بیشترین تماس را دارند، افراد مسن، افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی، عروقی و سرطان دارند و افراد با خطر بالا باید آن را تزریق کنند و در سری بعد افراد دیگر استفاده می‌کنند.

واکسنی که در کشور ما در حال تولید است از چه نوعی است؟

ایشان در پاسخ به این سؤال گفتند: این واکسن ویروس ضعیف‌شده است که چین و روسیه هم از این نوع استفاده می‌کنند و ایمن‌ترین نوع واکسن در حال حاضر به شمار می‌رود.

چرا واکسن خریداری نمی‌شود و منتظر واکسن ایرانی کرونا هستیم؟

در توضیح این سؤال بیان کردند که: هیچ کس نگفته است که منتظر واکسن ایرانی کرونا باشید. محققان ایرانی کار خود را ادامه می‌دهند و اگر موفق شوند و تأییدیه بگیرند، با سایتی که برای تولید واکسن ایجاد شده است، می‌توانند روزانه درصد خیلی بالایی واکسن تولید کنند. می‌توانیم در صورت موفقیت از این واکسن‌ها در کنار واکسن‌های خریداری‌شده استفاده کنیم، هر چند که روند نقل و انتقالات پول کمی طول می‌کشد. فعلاً تنها واکسنی که در بازار است و تأییدیه‌ٔ سازمان جهانی بهداشت را ندارد، واکسن روسیه است. همچنین واکسن‌هایی که در ایران تولید می‌شوند نیز باید حداقل تأییدیه‌ٔ سازمان جهانی بهداشت را داشته باشند. واکسن‌هایی که در حال تولید در ایران هستند و یکی از آن‌ها نیز مجوز گرفته است، همه در سازمان جهانی بهداشت ثبت شده‌اند و بعد از تولید باید در این سازمان بررسی شوند و اگر تأیید شدند، می‌توانیم از آن‌ها حتی برای کشورهای اطراف هم استفاده کنیم.

تولید واکسن ایرانی کرونا در چه مرحله‌ای است؟

روال کار این است که اول بر روی حیواناتی مانند موش، خرگوش و میمون آزمایش می‌کنند و اگر عارضه‌ای نداشت و مصونیت داد، جهت بررسی به سازمان غذا و دارو می‌رود و بعد مجوز می‌گیرد. زمانی که کمیته‌ٔ اخلاق هم آن را تأیید کند، کارآزمایی بالینی شروع می‌شود. واکسن ویروس‌های ضعیف‌شده عوارضی ندارند و سال‌های زیادی است که از این نوع ویروس در کشور ما استفاده می‌شود. شاید واکسن‌های MRNA ایجاد مشکل کنند زیرا سیستم ایمنی بدن را به شدت فعال کرده و ممکن است برای آن مشکل‌ساز شوند.

واکسن آسترازُنِکا، ریکامبینَنت است یعنی با آدِنوویروس (نوعی ویروس) ترکیب شده است که هنوز دوز مصرفی آن مشخص نیست.

هر دارو یا واکسنی که برای اولین بار تولید می‌شود، بعد از اینکه مراحل بالینی آن تأیید شد، وارد مرحلهٔ Postmarketing می‌شود که تعداد خیلی زیادی از افراد را واکسینه کرده و عوارض و سطح رضایتمندی مردم از واکسن را بررسی می‌کنند. شاید علت استفاده‌ٔ انگلیس از واکسن فایزر این است که این واکسن، در مرحله‌ٔ postmarketing است. اما در دو نفر عارضهٔ آلرژیک ایجاد کرده است، بنابراین متوجه شدند که افرادی که مشکلات آلرژیک دارند، نباید اصلاً این واکسن را تزریق کنند، زیرا مکانیسم این واکسن به این صورت است که آنتی‌ژن را وارد بدن کرده و بدن هم در مقابل آن واکنش نشان می‌دهد و آنتی‌بادی می‌سازد. ممکن است این واکنش شدید باشد، پس افرادی که آلرژیک هستند، دچار مشکل می‌شوند.

جزئیات شرایط داوطلبان تزریق واکسن ایرانی کرونا چیست؟

ایشان در توضیح آن گفتند: افراد باید بین سنین 18 تا 50 سال باشند، همچنین کاملاً سالم بوده و سابقه‌‌ٔ بیماری و به‌خصوص سابقه‌ٔ ابتلا به کووید را نداشته باشند، زیرا قرار است میزان آنتی‌بادی در بدن آن‌ها اندازه‌گیری شود. این افراد معاینه شده و آزمایشات و تست‌های اولیه را انجام می‌دهند. تعداد گروه اول بین 50 تا 60 نفر خواهد بود که بر روی آن‌ها آزمایشات مربوط به اثربخشی واکسن انجام می‌شود. اخبار این کار متعاقباً اعلام خواهد شد. هنوز ثبت‌نام افراد صورت نگرفته است و از دی ماه شروع می‌شود. در محل نگهداری این افراد کنفرانس مطبوعاتی برگزار خواهد شد تا تمام جزئیات در اختیار همگان قرار گیرد.

چون هنوز هیچ واکسنی به طور کامل تأیید نشده است، واکسن‌هایی که خریداری می‌شوند تا تولید شده و به دست ما برسند، چند ماهی طول خواهد کشید. این شرکت‌ها نوبت داده و واکسن‌های خود را پیش‌فروش می‌کنند و این روند چند ماه طول می‌کشد. بنابراین بهتر است که در شرایط فعلی تعدادی واکسن برای افراد در معرض خطر تهیه کنیم تا زمانی که واکسن‌های ایرانی هم تأیید و تولید شوند.

 چه مدت زمانی افراد در قرنطینه خواهند بود؟

افرادی که جزء گروه اول هستند، باید حداقل 3 هفته نگهداری شوند و در تماس با افراد دیگر نباشند تا روند کار ما دچار اختلال نشود. این واکسن در دو دوز تزریق می‌شود و چند روز بعد از تزریق دوز دوم که ایمنی آن‌ها کامل می‌شود، در صورتی که در نوبت اول تزریق آنتی‌بادی در بدن آن‌ها ایجاد شده باشد، می‌توانند از محل قرنطینه خارج شوند.

آیا این افراد بعد از تزریق واکسن می‌توانند ماسک خود را بردارند؟

از دکتر محرز پرسیدیم که ” آیا این افراد بعد از تزریق واکسن می‌توانند ماسک خود را بردارند؟” ایشان هم در پاسخ گفتند: خیر هنوز هم باید فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کنند و ماسک بزنند. زمانی که همه‌ٔ افراد واکسینه شوند می‌توان ماسک را برداشت.

اگر تمام شرایط مناسب باشد، چه زمانی به تولید انبوه واکسن می‌رسیم؟

در توضیح این سؤال گفتند: با توجه به تشکیلاتی که وجود دارد، در ستاد اجرایی فرمان امام می‌توان روزانه میلیون‌ها دوز واکسن تولید کرد که باعث افتخار ماست. اما در مورد زمان باید گفت که بستگی به تأیید آن دارد که زودتر از انتهای بهار و اوایل تابستان نمی‌توان به تولید انبوه رسید. در واقع همه تا اوایل تابستان واکسینه خواهند شد.

آیا ممکن است که این واکسن مرگ‌ومیر هم داشته باشد؟

از ایشان پرسیدیم که” آیا ممکن است که این واکسن مرگ‌ومیر هم داشته باشد؟” ایشان نیز در پاسخ بیان کردند که: خیر چون واکسن تولیدِ داخلی از نوع ویروس ضعیف‌شده می‌باشد و بر روی آن کار شده است، خطر مرگ‌ومیر ندارد. ولی به هر حال هر واکسنی ممکن است تعداد خیلی کمی عوارض جزئی داشته باشد، مثل واکسن آنفولانزا که ممکن است یک در میلیون عوارض شدید عصبی ایجاد کند. اما به علت اینکه تعداد زیادی از افراد را از مرگ نجات می‌دهد آن را خریداری کرده و استفاده می‌کنند.

چرا خود شما داوطلب تزریق این واکسن نشده‌اید؟

از ایشان پرسیدیم “چرا خود شما داوطلب تزریق این واکسن نشده‌اید؟” در پاسخ به این سؤال گفتند که: اولاً سن من بین 18 تا 50 سال نیست و دوماً اینکه اخیراً به کووید مبتلا شده‌ام.

جزئیات پروژه‌ٔ تولید واکسن ایرانی چیست؟

در توضیح سؤالی با این عنوان که “جزئیات پروژه‌ٔ تولید واکسن ایرانی چیست؟” گفتند: جوانان ایرانی را دست کم نگیرید. چون تمام ثروت ما این مغز‌ها هستند. زمانی آزمایشگاه سطح 3 نداشتیم، اما الآن به وضعیتی رسیده‌ایم که می‌توانیم هر نوع واکسنی را تولید کنیم، زیرا هم تکنولوژی و هم جوانان بااستعداد زیادی داریم. چرا بدبین هستید. زمانی سرم‌سازی رازی در دنیا نمونه بود که در اثر سوء مدیریت‌ها کمی ضعیف شد، اما دوباره توانستیم آن را احیا کنیم. من به عنوان یک متخصص عفونی بسیار خوشحال هستم که می‌توانیم از این به بعد برای تمام ویروس‌های دیگری که تا به حال واکسن نداشته‌ایم و مجبور به واردات آن‌ها هستیم، واکسن بسازیم.

آیا واکسن کرونا به افرادی که سابقه‌ٔ ابتلا به کرونا دارند، کمک می‌کند؟

ایشان در پاسخ این سؤال توضیح دادند که: مانند واکسن آنفولانزا که هر ساله توصیه می‌شود تا افراد آن را تزریق کنند، در مورد کووید هم اینگونه خواهد بود. در مورد این افراد نهایتاً ممکن است که واکسن اثر نکند. بعداً در روند واکسیناسیون همگانی، آنتی‌بادی آن‌ها را چک کرده و هر فردی که شرایط لازم را داشت واکسن می‌زند.

افرادی که بیماری‌های اتوایمیون (خودایمنی) دارند، باید چه کنند؟

ایشان در مورد این بیماران تأکید کردند که: این افراد باید حتماً واکسن را تزریق کنند. افرادی که تحت درمان با داروهای سرکوب‌کننده‌ٔ سیستم ایمنی مانند کورتون هستند، افرادی که شیمی‌درمانی می‌کنند و یا افراد مسن و بیمارانی که پیوند شده‌اند، واکسن‌هایی مانند آنفولانزا که از نوع ویروس ضعیف‌شده هستند را حتماً باید تزریق کنند.

تأثیر محدودیت‌ها و تعطیلات بر روند اپیدمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ایشان پاسخ دادند که: این تعطیلات کمک کرد تا به واسطه‌ٔ فاصله‌گذاری اجتماعی، زنجیره‌ٔ سرایت کم شود. معتقداند اگر 97 درصد مردم ماسک بزنند و درست ماسک بزنند، بیماری کنترل می‌شود و احتیاج به محدودیت نیست.

خطرناک‌ترین مکان‌ها، رستوران‌ها و باشگاه‌ها هستند. چون افراد در این مکان‌ها ماسک نمی‌زنند و تهویه‌ای هم وجود ندارد. تهویه بسیار اهمیت دارد.

آیا تزریق واکسن کرونا می‌تواند در ژنتیک افراد تأثیر بگذارد یا مثلاً پزشکی در استرالیا در مصاحبه‌ای گفته بود که سونامی سرطان در راه است، آیا این موارد درست هستند؟

ایشان با اظهار تأسف از روند رو به افزایش استفاده از دستگاه‌های سی تی اسکن گفتند: سونامی سرطان با انجام سی تی اسکن‌ها در راه است. سی تی اسکن‌هایی که افراد در روند بیماری، مکرراً انجام می‌دهند، می‌تواند در سال‌های آینده برای آن‌ها احتمال ایجاد سرطان سینه را به همراه داشته باشد. در مورد واکسن نیز باید بگویم، واکسن‌هایی که از نوع ویروس ضعیف‌شده و ریکامبینَنت (دی اِن اِی نوترکیب) هستند، فقط ایمنی ایجاد می‌کنند. اما در مورد MRNA که تازه است، نمی‌دانیم که چه خواهد شد.

قیمت واقعی این واکسن چه قدر خواهد بود؟

ایشان در پاسخ به این سؤال نیز گفتند: نمی‌دانم و نمی‌توانم پیش‌بینی کنم. این وظیفه‌ٔ دولت است که واکسن کرونا را تهیه کرده و به صورت رایگان در اختیار همه قرار دهد تا جلوی بسیاری از هزینه‌های بیمارستانی گرفته شود.

در پایان از ایشان خواستیم تا اگر موردی در این زمینه باقی مانده است با ما در میان بگذارند، ایشان نیز گفتند: فردی که رئیس CDC (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها) در زمان آقای اوباما بود گفتند که هر نوع واکسنی که در کشور خودتان تولید می‌شود را استفاده کنید و حتماً نباید واکسن‌هایی مثل فایزر یا مدرنا را بزنید، چون زمانی که شما بتوانید بالای 70 درصد مصونیت در جامعه ایجاد کنید، فوق‌العاده موفق خواهید بود. همچنین این واکسن‌ها شرایط نگهداری خاصی دارند، مثلاً باید در دمای منفی 20 یا منفی 70 درجه نگهداری شوند که فراهم کردن تجهیزات لازم برای آن، عملاً سخت و زمان‌بر می‌باشد.