تقویت سیستم ایمنی

روش‌های مفید برای تقویت سیستم ایمنی و مقابله با بیماری

چگونه می‌توانید سیستم ایمنی خود را تقویت کنید؟ روشهای تقویت سیستم ایمنی چیست؟ در کل وظیفهٔ سیستم ایمنی دفاع در برابر بیماری‌ها به علت ورود میکروارگانیزم‌ها (جانوران کوچک و میکروسکوپی) است. اما گاهی اوقات این کار انجام نمی‌شود، یعنی میکروب به بدن حمله کرده و شما را بیمار می‌کند.

آیا امکان مداخله در این فرآیند و تقویت سیستم ایمنی وجود دارد؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر رژیم غذایی خود را بهتر کنید؟ آیا می‌توان از ویتامین‌ها و مواد گیاهی خاصی استفاده کرد؟ آیا تغییر در روش زندگی باعث ایجاد پاسخ ایمنی مناسب می‌شود؟

در جهت تقویت سیستم ایمنی بدنتان، چه راه‌کارهایی را می‌توانید انجام دهید؟

در ظاهر، تقویت سیستم ایمنی آسان است، اما انجام دادن آن به چند دلیل مشکل است. سیستم ایمنی تک‌بعدی نیست و برای عملکرد بهتر نیاز به تعادل و هماهنگی دارد. حقایق زیادی در مورد پیچیدگی‌ها و درهم‌تنیدگی‌های پاسخ سیستم ایمنی وجود دارد که هنوز محققان از آن‌ها اطلاعاتی ندارند.

در حال حاضر هیچ ارتباط مستقیم و اثبات‌شده‌ای بین شیوهٔ زندگی و افزایش عملکرد سیستم ایمنی وجود ندارد، اما این بدین معنی نیست که سبک زندگی بر سیستم ایمنی تأثیری ندارد و نباید مورد مطالعه قرار بگیرد. دانشمندان در حال بررسی و تحقیق دربارهٔ تأثیرات رژیم غذایی، ورزش، سن، استرس و عوامل دیگر بر پاسخ ایمنی، هم در انسان‌ها و هم در حیوانات هستند. در ضمن استراتژی زندگی سالم موقعیت خوبی برای شروعِ تقویت سیستم ایمنی بدنتان است.

روشهای تقویت سیستم ایمنی

اولین روش دفاعی، انتخاب شیوهٔ زندگی سالم است که این روش طبق راهنماهای سلامتی بهترین روشی است که به کمک آن می‌توانید به طور طبیعی سیستم ایمنی‌تان را قوی و سالم نگه دارید.

هر عضوی از بدن شما از جمله سیستم ایمنی‌تان زمانی عملکرد بهتری دارند که از آن‌ها در برابر آسیب‌های محیطی محافظت شده و به وسیلهٔ استراتژی‌های زندگی سالم مانند موارد زیر تقویت شوند:

• سیگار نکشیدن
• رژیم غذایی شامل میوه و سبزیحات
• ورزش منظم
• داشتن وزن ایده‌آل
• در صورت مصرف الکل، در حد متعادل نوشیده شود
• خواب کافی
• استفاده از روش‌های جلوگیری از عفونت شامل شستشوی دست‌ها و پختن گوشت به طور کامل
• تلاش در جهت کاهش استرس

روش‌های سالم افزایش ایمنی

محصولات زیادی در قفسهٔ مغازه‌ها و داروخانه‌ها ادعاهایی در مورد تقویت یا حمایت از سیستم ایمنی دارند، اما در حقیقت مفهوم تقویت ایمنی از نظر علمی چندان منطقی نیست. در واقع افزایش سلول‌های ایمنی در بدنتان لزوماً مسئلهٔ خوبی نیست. برای مثال زمانی ‌که ورزشکاری دوپینگ می‌کند، خون در بدنش به گردش در می‌آید تا تعداد سلول‌های خونی و عملکردشان را افزایش دهد که این، خطر سکته را به همراه دارد.

تلاش برای افزایش و تقویت سلول‌های سیستم ایمنی، مشکلات و پیچیدگی‌هایی دارد چرا که انواع مختلفی از سلول‌ها در سیستم ایمنی وجود دارد که با تعداد زیادی از میکروب‌های گوناگون به روش‌های مختلف مبارزه می‌کنند.

چه سلول‌هایی را و به چه تعداد باید افزایش داد؟ در این‌باره دانشمندان تاکنون به نتیجه‌ای دست نیافته‌اند.  چیزی که می دانیم این است که بدن به طور مداوم سلول‌های ایمنی تولید می‌کند. به طور قطع لنفوسیت‌های بیشتری نسبت به آنچه احتمالاً می‌تواند استفاده کند، تولید می‌کند.

سلول‌های اضافی طی پروسه‌ای طبیعی که مرگ سلولی (opoptosis) نامیده می‌شود، خودشان را از بین می‌برند. تعدادی از سلول‌ها قبل از اینکه فعالیتی انجام دهند و تعدادی از آن‌ها بعد از دفاع و پیروز شدن از بین می‌روند. هیچکس از تعداد سلول‌ها یا بهترین ترکیب آن‌ها برای عملکرد سیستم ایمنی در بالاترین سطح، اطلاعی ندارد.

سن و سیستم ایمنی

با بالا رفتن سن ظرفیت پاسخ‌دهی سیستم ایمنی کاهش می‌یابد که موجب افزایش عفونت و سرطان می‌شود. با افزایش امید به زندگی در کشورهای توسعه‌یافته شیوع بیماری‌های وابسته به سن نیز افزایش یافته است.

تحقیقات نشان داده است که در مقایسه با افراد جوان، افراد سالخورده بیشتر درگیر بیماری‌های عفونی هستند که حتی به خاطر این بیماری‌ها احتمال مرگ و میرشان افزایش می‌یابد.

عفونت‌های تنفسی، آنفلوانزا، کرونا ویروس (کووید ۱۹) و به خصوص پنومونی از عوامل اصلی‌ای هستند که باعث مرگ و میر افراد بالای 65 سال در جهان می شوند. هیچکس دلیل این اتفاق را به طور قطعی نمی‌داند، اما تعدادی از محققان مشاهده کرده‌اند که افزایش این خطر با کاهش سلول‌های لنفوسیت تی (T cells) ارتباط دارد، که این احتمالاً به دلیل آتروفی و تحلیل‌رفتگیِ تیموس به خاطر افزایش سن و تولید کمتر لنفوسیت‌های تی برای مبارزه با عفونت است. اینکه کاهش تعداد لنفوسیت‌های تی به خاطر کاهش عملکرد تیموس است و یا تغییرات دیگری در این کاهش نقش دارند هنوز به طور کامل درک نشده است.

واکنش افراد سالخورده به واکسن نشان‌ داده است که در این افراد پاسخ ایمنی به عفونت کاهش پیدا کرده است. به عنوان مثال مطالعه بر روی واکسن آنفلوانزا نشان داده است که واکسن در افراد بالای ۶۵ سال تأثیر بسیار کمی در مقایسه با کودکان بالای ۲ سال داشته است. اما علی‌رغم این کاهش اثر، انجام واکسیناسیون آنفلوآنزا و پنومونی در افراد سالخورده به طور قابل‌توجهی باعث کاهش میزان بیماری و مرگ و میر در آن‌ها، در مقایسه با افرادی که واکسن تزریق نکرده‌اند، شده است.

به نظر می‌رسد که ارتباطی بین تغذیه و ایمنی در افراد سالخورده وجود دارد. کمبود ریزمغذی (micronutrient malnutrition) نوعی از سوء تغذیه است که به طور شگفت‌آوری حتی در کشورهای غنی و مرفه هم شایع است. این نوع سوء تغذیه در اثر کمبود تعدادی از ویتامین‌های ضروری و مواد معدنی جزیی که از رژیم غذایی تأمین می‌شوند، به وجود می‌آید و ممکن است در افراد سالخورده دیده شود.

افراد سالخورده تمایل به خوردن غذا به مقدار کم دارند و تنوع کمی در رژیم غذایی‌شان دیده می‌شود.

سؤال مهم این است که آیا مصرف مکمل‌ها در رژیم غذایی افراد سالخورده می‌تواند به سلامت سیستم ایمنی آنها کمک کند یا خیر. برای یافتن پاسخ این سؤال افراد سالخورده باید با پزشک خود مشورت کنند.

رژیم غذایی و سیستم ایمنی

مشابه تمام سیستم‌های دفاعی، سلامت سلول‌های سیستم ایمنی به معده ارتباط دارد. سیستم ایمنی سالم به تغذیهٔ خوب و منظم نیاز دارد. دانشمندان به این نتیجه دست یافته‌اند که افرادی که در فقر و سوء تغذیه زندگی می‌کنند بیشتر به بیماری‌های عفونی مبتلا می‌شوند. اگر چه هنوز مطمئن نیستند که آیا این افزایش میزان ابتلا به بیماری به دلیل اثرات سوء تغذیه بر سیستم ایمنی است یا خیر. هنوز مطالعات کمی در مورد اثر تغذیه بر سیستم ایمنی انسان‌ها انجام شده است.

مدارک و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند کمبود ریزمغذی‌های گوناگون – به عنوان مثال، کمبود روی، سلنیوم، آهن، مس، اسیدفولیک و ویتامین‌های A ، B6 ، C و E – باعث تغییر در پاسخ‌های ایمنی در حیوانات می‌شوند. با این حال تأثیر این تغییراتِ سیستم ایمنی در سلامتی حیوانات خیلی مشخص نیست، و هنوز تأثیر کمبودهای مشابه در پاسخِ ایمنیِ انسان‌ها ارزیابی نشده است.

پس چه باید کرد؟ اگر به این شک دارید که رژیم غذایی‌تان تمام مواد مورد نیاز و ریزمغذی‌ها را تأمین نمی‌کند (مثلاً شاید شما سبزیجات دوست نداشته باشید) می‌توانید از مولتی‌ویتامین و مکمل‌های معدنی که برای سلامت شما و سیستم ایمنی‌تان مفید است استفاده کنید. بهتر است از یک نوع ویتامین به مقدار زیاد استفاده نکنید.

تقویت سیستم ایمنی با گیاهان و مکمل ها؟

زمانی که به داروخانه می‌روید قرص‌ها و ترکیبات گیاهی‌ای پیدا می‌کنید که ادعا می‌کنند باعث حفاظت یا تقویت سیستم ایمنی شما می‌شوند. اگرچه تعدادی از این ترکیبات نشان داده‌اند که می‌توانند برخی عملکردهای سیستم ایمنی را تغییر دهند اما هیچ مدرکی مبنی بر این که آیا واقعاً باعث تقویت سیستم ایمنی و حفاظت بهتر در برابر بیماری‌ها و عفونت می‌شوند، وجود ندارد.

توضیح و نشان‌دادن اینکه آیا گیاهان دارویی و یا هر ماده‌ٔ دیگری قادرند سیستم ایمنی را تقویت کنند یا خیر هنوز بسیار پیچیده و دشوار است.

دانشمندان برای مثال نمی‌دانند که آیا گیاه دارویی‌ای که به نظر می‌رسد سطح آنتی‌بادی‌ها را در خون افزایش می‌دهد، واقعاً تأثیر مفیدی بر ایمنی کلی دارد یا خیر.

استرس و عملکرد سیستم ایمنی

طب جدید توانسته است ارتباط تنگاتنگِ بین ذهن و بدن را درک کند. انواع مختلفی از بیماری‌ها نظیر ناراحتی معده، کهیر و حتی بیماری‌های قلبی به عوامل استرس‌زا مرتبط هستند. علی‌رغم این چالش‌ها، دانشمندان مطالعاتی را در مورد ارتباط بین استرس و عملکرد ایمنی انجام می‌دهند.

در کل استرس به سختی تشخیص داده می‌شود. شرایط و عوامل استراس‌زا در افراد گوناگون متفاوت است. وقتی افراد در شرایط استرس‌زا قرار می‌گیرند، اندازه‌گیری و سنجش میزان استرس برایشان بسیار مشکل است و همچنین برای محققان نیز دشوار است که بدانند آیا برداشتِ ذهنیِ شخص از میزان استرس دقیق و صحیح است یا خیر. دانشمندان تنها می‌توانند مواردی مانند تعداد ضربان قلب در دقیقه را که ممکن است نشان‌دهندهٔ استرس باشد، اندازه‌گیری کنند. البته این موارد و اندازه‌گیری‌ها ممکن است در اثر واکنش به فاکتورهای دیگر نیز باشد.

بسیاری از محققان مطالعاتی تحت عنوان ارتباط بین استرس و عملکرد ایمنی انجام داده‌اند. هر چند مطالعه بر روی استرس‌های ناگهانی و کوتاه‌مدت انجام نشده است و محققان بیشتر بر روی استرس‌های مزمن و شایع مثل استرس‌هایی که در اثر ارتباط با خانواده، دوستان، همکاران و یا محل کار ایجاد می‌شود، تمرکز کرده‌اند. برخی از محققان در حال تحقیق و بررسی اثرات استرس‌های مداوم  بر روی سیستم ایمنی هستند.

اما انجام آزمایش‌های کنترل‌شده بر روی انسان‌ها دشوار است. در این نوع آزمایش محقق تنها یک نوع از فاکتورها را تغییر می‌دهد. به عنوان مثال میزان مادهٔ شیمیایی خاصی را، و سپس اثر این تغییر را بر روی عواملی مثل مقدار آنتی‌بادیِ تولیدشده توسط سلول‌های سیستم ایمنی در مواجهه با این ماده شیمیایی بررسی می‌کند. ولی در کل انجام یک سری از این عوامل و کنترل‌ها بر روی حیوانات و انسان‌ها امکان‌پذیر نیست. چرا که در زمان انجام این بررسی‌ها، عوامل گوناگون دیگری هم در حال رخ دادن در بدن انسان و حیوان است.

علی‌رغم این مشکلاتِ اجتناب‌ناپذیر در اندازه‌گیریِ رابطهٔ بین استرس و سیستم ایمنی، محققان در حال انجام یک سری از این پژوهش‌ها و پیشرفت‌هایی هستند.

آیا قرار گرفتن در محیط سرد باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی می‌شود؟

تقریباً تمام مادرها به فرزندانشان می‌گویند : «ژاکت بپوش تا سرما نخوری» آیا درست می‌گویند؟ احتمالاً نه، قرار گرفتن در محیط به نسبت سرد احتمال ابتلا به بیماری عفونی را افزایش نمی‌دهد.

دو دلیل در مورد اینکه چرا در فصل زمستان سرماخوردگی و آنفلوانزا شیوع بیشتری دارد این است که در زمستان مردم زمان بیشتری را در منزل می‌گذرانند و در تماس نزدیک‌تر با افراد آلوده هستند و همچنین ویروس آنفلوانزا در هوای سرد و مرطوب مدت طولانی‌تری زنده می‌ماند.

محققان با انجام آزمایشات بر روی موش به این نتیجه رسیده‌اند که در معرض سرما بودن ممکن است توانایی بدن را برای مقابله با عفونت کاهش دهد. اما در مورد انسان‌ها چه؟

محققان یک سری از افراد را در آب سرد غوطه‌ور کردند و یک سری از افراد را به صورت برهنه در دمای زیر نقطه انجماد نشاندند. آن‌ها مطالعاتی را بر روی افرادی که در Antarctica زندگی می‌کردند و افرادی که به Canadian Rockies سفر داشتند انجام داده‌اند. نتایج با هم ترکیب شد. برای مثال مدارکِ به دست آمده نشان داده است که عفونت تنفسیِ فوقانی در افرادی که در فضای باز (مثل اسکی‌بازها) ورزش می‌کنند، خیلی بیشتر است. اما اینکه آیا این عفونت‌ها در اثر سرما یا فاکتورهای دیگر (مثل ورزش‌های شدید یا خشکی هوا) است، هنوز ناشناخته است.

گروهی از محققان کانادایی که صدها مطالعهٔ پزشکی را در مورد این موضوع مطالعه و بررسی کرده‌اند به این نتیجه رسیدند که جای هیچ نگرانی در مورد مواجهه با سرمای خفیف وجود ندارد و خطری سیستم ایمنی انسان را تهدید نمی‌کند.

آیا باید در هوای سرد لباس گرم زیادی پوشید؟ در صورتی که احساس خوبی ندارید یا اگر قرار است به مدت طولانی در جایی‌ که مشکل یخ‌زدگی یا کاهش دما است بمانید پاسخ بله است. اما در مورد سیستم ایمنی اصلا نگران نباشید.

اثر ورزش بر روی سیستم ایمنی: خوب یا بد؟

ورزشِ منظم یکی از ارکان زندگی سالم است چرا که باعث تقویت سیستم قلبی – عروقی، کاهش فشار خون، کمک به کنترل وزن و همچنین حفاظت بدن در مقابل انواع بیماری‌ها می‌شود. اما آیا ورزش به طور طببیعی به تقویت و سالم نگه‌داشتن سیستم ایمنی کمک می‌کند؟

درست همانند رژیم غذایی سالم، ورزش هم می‌تواند به سلامتی عمومی و در نتیجه داشتن سیستم ایمنی سالم کمک کند. ورزش همچنین ممکن است به طور مستقیم باعث افزایش گردش خون شود که این خود به سلول‌ها و اجزای سیستم ایمنی بدن اجازه می‌دهد تا آزادانه از طریق بدن حرکت کرده و کار خود را به نحو احسن انجام دهند.

منبع:

• مرکز انتشارات سلامتی دانشگاه هاروارد

مقالات مشابه

میوه‌ها و سبزیجات بنفش چه مزایایی دارند؟

چرا لوبیا برای سلامتی مفید است؟

چه غذاهایی برای افسردگی مناسب‌اند؟