ناباروری
ناباروری یا نازایی به معنای عدم توانایی در بارداری بعد از یک سال تلاش (یا شش ماه تلاش در صورتی که خانم 35 سال داشته باشد) است. زنانی که می‌توانند باردار شوند اما قادر به باردار ماندن نیستند و نمی‌توانند جنین را حفظ نمایند نیز ممکن است نابارور یا نازا باشند. در مقاله راهنمای ناباروری در مورد درمان نازایی و راه‌های مقابله با این مشکل برای شما توضیح خواهیم داد.
ناباروری تقریباً مشکل شایعی است. براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، حدود 10 درصد از زنان (6.1 میلیون) در آمریکا در سنین 15 تا 44 سالگی در بارداری و یا حفظ آن مشکل دارند.
بارداری نتیجه فرآیندی است که مراحل بسیاری دارد.
فرآیند بارداری:
- بدن زن می‌بایست تخمک را از یکی از تخمدان‌های خود تخلیه نماید (تخمک‌گذاری).
- تخمک باید از طریق لولهٔ فالوپ به سمت رحم حرکت نماید.
- در طول این مسیر، اسپرم مرد باید به تخمک بپیوندد.
- تخم بارورشده می‌بایست به قسمت داخلی رحم وصل شود (لانه گزینی).
در صورت بروز مشکل در هر یک از این مراحل، ناباروری می‌تواند رخ دهد.
آیا ناباروری تنها مشکل زنان است؟
خیر. ناباروری همیشه مشکل زن نیست. هم زنان و هم مردان می‌توانند مشکلاتی داشته باشند که باعث نازایی شود. حدود یک‌سوم از موارد ناباروری به علت مشکلات زنان و یک‌سوم دیگر از موارد به دلیل مشکلات مردان است. موارد دیگر ناباروری ناشی از ترکیبی از مشکلات زنان و مردان و یا موارد ناشناخته است.
چه عواملی باعث ناباروری در مردان می‌شود؟
ناباروری در مردان بیشتر از موارد زیر ناشی می‌شود:
- مشکلی به نام واریکوسل. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های روی بیضه‌های مرد خیلی بزرگ باشند. این بزرگی، بیضه‌ها را گرم می‌کند و گرما می‌تواند بر تعداد و یا شکل اسپرم تأثیر بگذارد.
- عواملی که باعث می‌شوند مرد هیچ اسپرمی تولید نکند و یا تعداد بسیار کمی اسپرم تولید کند.
- حرکت اسپرم. این مورد ممکن است به دلیل شکل اسپرم ایجاد شود. گاهی اوقات صدمات یا آسیب‌های واردشده به دستگاه تولید مثل، اسپرم را مسدود می‌کند.
گاهی اوقات مشکل ناباروری مرد مادرزادی است. یعنی مرد با مشکلاتی که بر اسپرم و تولید آن تأثیرگذار است، متولد می‌شود. مشکلات دیگر بعداً به دلیل بیماری یا آسیب‌دیدگی برای فرد ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، فیبروز کیستیک اغلب باعث ناباروری در مردان می‌شود.
چه مسائل و مواردی خطر ناباروری در مردان را افزایش می‌دهد؟
اسپرم مرد با سلامت و سبک زندگی او ارتباط دارد و قابل تغییر است. مواردی هستند که ممکن است باعث کاهش سلامت یا تعداد اسپرم‌ها شود.
موارد کاهش‌دهندهٔ تعداد یا سلامت اسپرم:
- زیاده‌روی در مصرف الکل
- استعمال مواد مخدر
- استعمال دخانیات
- سن
- سموم محیطی از جمله سموم دفع آفات و سرب
- مشکلات سلامتی مانند اوریون، شرایط و بیماری‌های جدی از جمله بیماری کلیه یا مشکلات هورمونی
- مصرف برخی داروها
- شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی برای سرطان
چه عواملی باعث ناباروری در زنان می‌شود؟
بیشتر موارد ناباروری در زنان در اثر مشکلات تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود. بدون تخمک‌گذاری، هیچ تخمکی برای بارور شدن وجود ندارد. برخی از علائم عدم وجود تخمک‌گذاری در زنان به طور معمول شامل عدم وجود دوره قاعدگی و یا قاعدگی نامنظم است.
مشکلات تخمک‌گذاری اغلب توسط سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) ایجاد می‌شود. PCOS مشکل عدم تعادل هورمونی است که می‌تواند در تخمک‌گذاری طبیعی تداخل ایجاد نماید. این سندرم شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است.
کمبود تخمدان اولیه (POI) یکی دیگر از دلایل بروز مشکل در تخمک‌گذاری است و زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها قبل از 40 سالگی به طور عادی کار خود را متوقف نمایند. POI با یائسگی زودرس تفاوت دارد.
علل کمتر شایع ناباروری در زنان:
- مسدود شدن لوله‌های فالوپ به دلیل بیماری التهابی لگن، اندومتریوز یا جراحی به علت حاملگی خارج رحمی
- مشکلات فیزیکی رحم
- فیبروم رحمی که توده‌های بافتی و یا عضله‌ای غیرسرطانی در دیواره‌های رحم هستند.
چه مسائل و مواردی خطر ناباروری در زنان را افزایش می‌دهد؟
موارد بسیاری می‌تواند توانایی زنان را در فرزندآوری تحت تأثیر قرار دهد. این موارد شامل:
- سن
- استعمال دخانیات
- مصرف بیش از حد الکل
- استرس
- رژیم غذایی نامناسب و ضعیف
- تمرینات ورزشی خاص
- چاقی یا لاغری بیش از حد
- عفونت‌های مقاربتی (STIs)
- مشکلات سلامتی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و نارسایی اولیهٔ تخمدان که باعث ایجاد تغییرات هورمونی می‌شوند.
سن چگونه بر توانایی زن در فرزندآوری تأثیر می‌گذارد؟
بسیاری از زنان فرزندآوری و بارداری خود را تا دهه‌های 30 و 40 سالگی به تعویق می‌اندازند. در حقیقت، در حال حاضر حدود 20 درصد از زنان در آمریکا پس از سن 35 سالگی اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورند. بنابراین سن، عامل رو به رشد مشکلات باروری است. حدود یک‌سوم از زوج‌هایی که در آن زن بالای 35 سال است، با مشکلات باروری مواجه هستند.
افزایش سن به علل زیر شانس یک زن را برای بچه‌دار شدن کاهش می‌دهد:
- تخمدان‌ها قادر به تولید و ترشح تخمک نیستند.
- تعداد کمتری تخمک گذاشته می‌شود.
- تخمک‌ها سلامت سابق را ندارند.
- احتمال داشتن مشکلات و مسائل سلامتی که ایجاد ناباروری می‌کند، زیاد است.
- احتمال سقط جنین زیاد است.
قبل از تماس و مشورت با پزشک، زنان چه مدت می‌بایست برای باروری تلاش نمایند؟
اکثر کارشناسان حداقل زمان یک سال را پیشنهاد می‌کنند. زنان 35 سال یا بالاتر می‌بایست بعد از شش ماه تلاش ناموفق، برای بررسی و مشورت به پزشک مراجعه نمایند. شانس یک زن برای فرزندآوری بعد از سن 30 سالگی، سالانه به سرعت کاهش پیدا می‌کند.
برخی از مشکلات بهداشتی خطر ناباروری را افزایش می‌دهند.
در‌صورت وجود موارد زیر به پزشک مراجعه نمایید:
- عدم وجود دوران قاعدگی و یا قاعدگی نامنظم
- قاعدگی بسیار دردناک
- اندومتریوز
- بیماری التهابی لگن
- داشتن سابقهٔ سقط جنین بیش از یک مورد
توصیه می‌شود زنان در هر سنی قبل از اقدام برای بارداری با پزشک مشورت نمایند. پزشکان می‌توانند در آماده‌سازی بدن برای داشتن کودکی سالم کمک کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند سؤالات مربوط به باروری را پاسخ داده و موارد و نکاتی را توصیه نمایند.
پزشکان چگونه متوجه می‌شوند که زوجی دارای مشکلات باروری هستند؟
پزشکان معاینهٔ ناباروری انجام می‌دهند. این معاینه بررسی فیزیکی است. پزشک همچنین ممکن است سؤالاتی را در مورد تاریخچهٔ جنسی و سلامت زوج‌ها بپرسد. گاهی اوقات پاسخ این سؤالات مشکل را مشخص می‌کند. هر چند بیشتر اوقات پزشک برای تشخیص به انجام آزمایش‌های بیشتری نیاز دارد.
در مردان، پزشکان معمولاً با آزمایش مایع منی شروع می‌کنند. آن‌ها تعداد، شکل و حرکت اسپرم را بررسی می‌کنند. گاهی اوقات آزمایش سطح هورمون‌های مردانه نیز توصیه می‌شود.
در زنان، اولین قدم برای تشخیص این است که آیا او هر ماه تخمک‌گذاری می‌کند یا خیر. چند راه برای انجام این کار وجود دارد.
نحوهٔ ردیابی تخمک‌گذاری در خانه:
- صبح‌ها درجه حرارت بدن برای چندین ماه ثبت شود.
- شکل و ظاهر مخاط رحم برای چندین ماه ثبت شود.
- استفاده از کیت تست تخمک‌گذاری خانگی
پزشکان می‌توانند تخمک‌گذاری را با آزمایش خون بررسی کرده و یا سونوگرافی از تخمدان‌ها انجام دهند. در صورتی که تخمک‌گذاری طبیعی باشد، آزمایش‌های باروری دیگری انجام خواهد شد.
برخی آزمایش‌های متداول باروری در زنان شامل موارد زیر می‌شود:
-
هیستروسالپنگوگرافی:
این آزمایش، عکس رادیوگرافی از لوله‌های رحمی و فالوپ است. پزشکان از طریق واژن، رنگ مخصوصی را به داخل رحم تزریق می‌کنند. این رنگ در رادیوگرافی نشان داده می‌شود. سپس پزشک می‌تواند ببیند که آیا این رنگ آزادانه از طریق رحم و لوله‌های فالوپ حرکت می‌کند یا خیر. این کار در یافتن موانعی که ممکن است باعث نازایی شوند، کمک می‌کند. این موانع می‌توانند از حرکت تخمک از لولهٔ فالوپ به رحم جلوگیری کرده و یا از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری نمایند.
-
لاپاراسکوپی:
این آزمایش جراحی جزئی برای دیدن داخل شکم است. پزشک این کار را با ابزاری کوچک به همراه نور که به آن لاپاراسکوپ گفته می‌شود، انجام می‌دهد. او برشی کوچک در قسمت تحتانی شکم ایجاد کرده و لاپاراسکوپ را وارد می‌کند. با استفاده از لاپاراسکوپ، پزشک می‌تواند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و رحم را از نظر بیماری و مشکلات احتمالی بررسی نماید. پزشکان معمولاً از طریق لاپاراسکوپی می‌توانند زخم و اندومتریوز را پیدا کنند.
یافتن علت ناباروری می‌تواند روندی طولانی و عاطفی باشد. ممکن است انجام و تکمیل آزمایش‌ها زمان‌بر باشد. بنابراین، اگر مشکل و علت فوراً پیدا نشد، نگران نباشید.
پزشکان چگونه نازایی را درمان می‌کنند؟
نازایی را می‌توان با دارو، جراحی، لقاح مصنوعی و یا فن‌آوری تولید‌مثل درمان کرد. در بیشتر مواقع، ترکیبی از این درمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و اغلب ناباروری با دارو و یا عمل جراحی درمان می‌شود.
پزشکان درمان‌های خاص ناباروری را براساس موارد زیر پیشنهاد می‌کنند:
- نتایج آزمایش‌ها
- مدت زمانی که زوج برای بارداری تلاش کرده‌اند
- سن زن و مرد
- سلامت کلی زن و مرد
- روش و درمان ترجیحی زوج
پزشکان غالباً ناباروری در مردان را به روش‌های زیر درمان می‌کنند:
-
مشکلات جنسی:
پزشکان می‌توانند به مردان در مقابله با ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس کمک کنند. در این موارد می‌توان از رفتاردرمانی و یا دارو استفاده کرد.
-
تعداد کم اسپرم:
در برخی موارد، عمل جراحی می‌تواند این مشکل را اصلاح نماید. در سایر موارد، پزشکان از طریق جراحی، اسپرم را مستقیماً از دستگاه تناسلی مرد خارج می‌کنند. از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز می‌توان برای پاکسازی عفونت‌های مؤثر بر شمار اسپرم‌ها استفاده نمود.
-
حرکت اسپرم:
گاهی اوقات مایع منی به دلیل ایجاد انسداد در دستگاه تناسلی مرد، اسپرمی ندارد. در برخی موارد عمل جراحی می‌تواند مشکل را اصلاح نماید.
در خانم‌ها برخی مشکلات ناباروری با عمل جراحی قابل اصلاح است.
از داروهای ناباروری برای درمان مشکلات نازایی زنان که مرتبط با مشکل تخمک‌گذاری است، استفاده می‌شود. بهتر است که قبل از استفاده از این داروها با پزشک در مورد فواید، مضرات، خطرات و عوارض جانبی این داروها صحبت و مشورت نمایید.
چه دارو‌هایی برای درمان ناباروری در زنان استفاده می‌شود؟
برخی از داروهای رایج برای درمان ناباروری در زنان عبارتند از:
-
کلومیفن سیترات (کلومید):
این دارو با اثرگذاری بر غدهٔ هیپوفیز باعث تخمک‌گذاری می‌شود. این دارو خوراکی است و برای خانم‌هایی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و سایر مشکلات تخمک‌گذاری هستند، استفاده می‌شود.
-
گنادوتروپین یائسگی (HMG):
این دارو اغلب برای خانم‌هایی که به دلیل مشکل غدهٔ هیپوفیز خود تخمک‌گذاری نمی‌کنند، استفاده می‌شود. این دارو تزریقی است و مستقیماً بر روی تخمدان‌ها اثر کرده و آن‌ها را برای تخمک‌گذاری تحریک می‌کند.
-
هورمون تحریک‌کنندهٔ فولیکول (FSH):
عملکرد این دارو مانند HMG است. این دارو معمولاً تزریقی است و باعث می‌شود تخمدان‌ها روند تخمک‌گذاری را آغاز کنند.
-
هورمون آزادکنندهٔ گنادوتروپین (Gn-RH):
این دارو اغلب برای خانم‌هایی که هر ماه به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند، استفاده می‌شود. زنانی که قبل از آمادگی تخمک، تخمک‌گذاری می‌کنند نیز می‌توانند از این دارو استفاده نمایند. Gn-RH بر روی غدهٔ هیپوفیز اثر می‌گذارد تا هنگام تخمک‌گذاری بدن، تغییر کند. این دارو معمولاً تزریق شده و یا به صورت اسپری از طریق بینی استعمال می‌شود.
-
متفورمین (گلوکوفاژ):
پزشکان از این داروی خوراکی برای زنانی که مقاومت به انسولین و یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارند، استفاده می‌کنند. این دارو به پایین آمدن سطح بالای هورمون‌های مردانه در زنانِ دارای این شرایط کمک می‌کند. این امر کمک شایانی برای تخمک‌گذاری در بدن است. گاهی اوقات کلومیفن سیترات یا FSH با متفورمین ترکیب می‌شود.
-
بروموکریپتین:
این دارو برای خانم‌هایی که به دلیل سطح پرولاکتین بالا مشکل تخمک‌گذاری دارند، تجویز می‌شود. پرولاکتین هورمونی است که باعث تولید شیر می‌شود.
بسیاری از داروهای باروری، شانس زن را برای دوقلو، سه‌قلو و چند‌قلو‌زایی افزایش می‌دهند. زنانی که با جنین‌های متعددی باردار هستند، در دوران بارداری مشکلات بیشتری دارند. جنین‌های متعدد خطر زایمان زودرس را به دنبال دارد. نوزادان نارس از نظر سلامتی و مشکلات رشدی در معرض خطر بیشتری هستند.
تلقیح داخل رحمی (IUI) چیست؟
تلقیح داخل رحمی یک روش درمان ناباروری است که غالباً تلقیح مصنوعی نامیده می‌شود. در این روش، اسپرم‌هایی که به روشی خاص آماده شده است به خانم تزریق می‌شود. گاهی اوقات قبل از انجام این تلقیح، پروسهٔ درمانِ دارویی برای تحریک تخمک‌گذاری در زن انجام می‌شود.
از تلقیح مصنوعی اغلب برای درمان موارد زیر استفاده می‌شود:
- نازایی خفیف در مرد
- زنانی که مشکل مخاط دهانهٔ رحم دارند
- زوجینی که دارای نازایی غیرقابل توضیح (بی دلیل) هستند
فن‌آوری تولید‌مثل کمکی (ART) چیست؟
فن‌آوری تولید‌مثل کمکی گروهی از روش‌های مختلف است که برای کمک به زوج‌های نابارور و نازا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش تخمک از بدن زن خارج می‌شود. سپس تخمک‌ها برای تولید جنین با اسپرم مخلوط و ترکیب می‌شوند. سپس جنین‌ها دوباره در بدن زن قرار داده می‌شوند.
میزان موفقیت روش ART چه قدر است؟
میزان موفقیت متفاوت است و به عوامل زیادی بستگی دارد. مواردی که بر میزان موفقیت روش ART تأثیر می‌گذارند، عبارتند از:
- سن زوجین
- علت ناباروری و نازایی
- کلینیک محل انجام این روش
- نوع این روش
- این نکته که تخمک تازه باشد و یا فریزشده
- این نکته که جنین تازه باشد یا یخ زده
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا برخی آمار‌های مربوط به مراکز ناباروری را از نظر میزان موفقیت روش ART جمع‌آوری و بررسی نموده است. طبق گزارش این مرکز در سال 2014 در مورد ART، میانگین درصد چرخهٔ ART که منجر به تولد کودک زنده شده است، عبارتند از:
- 39 درصد در زنان زیر 35 سال
- 30 درصد در زنان 35 تا 37 سال
- 21 درصد در زنان 37 تا 40 سال
- 11 درصد در زنان 41 تا 42 سال
روش ART می‌تواند هزینه‌بر و وقت‌گیر باشد، اما بسیاری از زوج‌هایی که نتوانسته‌اند از روش‌های دیگر بارور شوند، از طریق این روش قادر به فرزندآوری بودند. شایع‌ترین عارضهٔ این روش داشتن جنین‌های متعدد و چند‌قلو‌زایی است، اما این مشکلی است که می‌توان از طرق مختلف از آن جلوگیری کرد و یا آن را به حداقل رساند.
انواع مختلف روش فن‌آوری تولید‌مثل کمکی (ART) چیست؟
روش‌های متداول ART عبارتند از:
-
لقاح آزمایشگاهی (IVF)
به معنای لقاح خارج از بدن است. IVF موثرترین روش ART است. از این روش غالباً در مواردی که لوله‌های فالوپ در زن مسدود شده است و یا هنگامی که مرد اسپرم کمی تولید می‌کند، استفاده می‌شود. در ابتدا پزشکان از دارو‌هایی برای تحریک زن به تخمک‌گذاری متعدد استفاده می‌کنند. پس از بالغ شدن تخمک‌ها، آن‌ها از بدن زن خارج می‌شوند. سپس تخمک‌ها برای لقاح در آزمایشگاه در کنار اسپرم مرد قرار می‌گیرند. بعد از 3 تا 5 روز، جنین سالم در رحم زن کاشته می‌شود.
-
انتقال زیگوت به لولهٔ فالوپ (ZIFT) یا انتقال جنین لوله‌ای
شبیه روش IVF است. باروری در آزمایشگاه رخ می‌دهد، سپس جنینِ بسیار جوان به جای رحم، به لولهٔ فالوپ منتقل شده و در آن گذاشته می‌شود.
-
انتقال گامت به داخل لولهٔ فالوپ (GIFT)
شامل انتقال تخمک و اسپرم به لولهٔ فالوپ زن است. بنابراین لقاح در بدن زن اتفاق می‌افتد. بساری از بررسی‌ها روش GIFT را به عنوان گزینهٔ درمانی پیشنهاد می‌دهند.
-
تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)
اغلب برای زوج‌هایی استفاده می‌شود که مشکل نازایی آن‌ها از اسپرم ناشی می‌شود. گاهی اوقات از این روش برای زوج‌های مسن یا برای افرادی که IVFهای ناموفق داشته‌اند، استفاده می‌شود. در این روش، یک اسپرم منفرد به یک تخمک بالغ تزریق و سپس جنین به رحم یا لولهٔ فالوپ منتقل می‌شود.
روش‌های ART گاهی اوقات شامل استفاده از تخمک‌های اهدایی (تخمک‌های فرد دیگر)، اسپرم اهدایی و یا جنین فریزشده است. تخمک‌های اهدایی گاهی اوقات برای زنانی استفاده می‌شود که قادر به تولید تخمک نیستند. همچنین از تخمک و اسپرم اهدایی ممکن است زمانی استفاده نمایند که زن یا مرد، بیماری ژنتیکی دارند که می‌تواند به جنین یا کودک منتقل شود. برای یک زن و یا زوج نازا و نابارور ممکن است از جنین‌های اهدایی استفاده نمایند. این جنین‌های اهدایی ممکن است توسط زوجین در زمان درمان ناباروری تولید‌شده و یا از ترکیب اسپرم و تخمک‌های اهدایی ایجاد شده باشند. جنین اهدایی به رحم منتقل می‌شود. در صورت استفاده از جنین اهدایی، کودک از نظر ژنتیکی با هیچ یک از والدین خود ارتباطی ندارد.
جانشینی
زنانی که تخمک ندارند و یا تخمک‌های ناسالم دارند ممکن است از روش جانشینی استفاده نمایند. جانشین، زنی است که موافقت می‌نماید از اسپرم مردی که همسرش نازا است و تخمک خود باردار شود. کودک از نظر ژنتیکی با زن جانشین و مرد زوج نابارور ارتباط خواهد داشت. پس از تولد، زن جانشین نوزاد را برای فرزندخواندگی به زوج نابارور می‌سپارد.
رحم اجاره‌ای
زنانی که تخمدان دارند اما رحم ندارند، می‌توانند از رحم اجاره‌ای استفاده نمایند. از این روش می‌توان برای زنانی که به دلیل مشکل جدی سلامتی نباید باردار شوند نیز استفاده نمود. در این روش زن از تخمک خود استفاده می‌نماید. تخمک توسط اسپرم مرد بارور شده و جنین در داخل رحم حامل قرار می‌گیرد. حامل هیچ ارتباط ژنتیکی با نوزاد ندارد و هنگام تولد، نوزاد به والدین خود داده می‌شود.
تحقیقات اخیر توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا نشان داده است که نوزادانی که از طریق ART ایجاد شده‌اند، هنگام تولد دو تا چهار برابر بیشتر احتمال نقص عضو دارند. این نوزادان ممکن است مشکلات قلبی، گوارشی و یا لب و کام شکافته داشته باشند. محققان علت این امر را نمی‌دانند. این نقصِ زمان تولد، به دلیل تکنولوژی نیست. سایر عوامل، از جمله سن والدین، ممکن است دخیل باشد. تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. خطر این موارد به نسبت کم است، اما والدین و زوجین نازا می‌بایست برای تصمیم در مورد انجام این شیوه، این موارد را نیز مدنظر داشته باشند.
منبع:
